De situatie: Rusland’s grootste bedrijf beschikt sinds kort ook over een eigen leger.

• Verschillende energiebedrijven beschikken over een uitgebreide beveiligingsmacht, om de infrastructuur te kunnen bewaken en beschermen tegen sabotages. Van Gazprom was al langer bekend dat het heel wat bewakingsagenten in dienst had. Ook de westerse concurrenten Exxon en BP hebben gelijkaardige diensten.
• Wat die bedrijven niet hebben, is een echt privéleger. Nu ja, privé kan niet echt gezegd worden. De Russische staat is namelijk meerderheidsaandeelhouder van het gasbedrijf. Meer zelfs, het Kremlin gaf Gazprom ook echt de toelating een “private beveiligingsorganisatie” op poten te zetten, zo bewijst een document dat op 4 februari werd ondertekend door Russisch premier Mikhail Mosjoestin.
• Daarbij moet ook worden opgemerkt dat Poetin al langer goed bevriend is met Alexei Miller, CEO en voorzitter van Gazprom. Miller was in de jaren 90 een medewerker van het Comité voor Externe Relaties op het kabinet van de burgemeester van Sint-Petersburg, Anatoli Sobtsjak. Verantwoordelijk voor die dienst, was Vladimir Poetin.

Twee vechtjassen

De essentie: Nog een extra speler maakt de structuur van de Russische invasietroepen in Oekraïne wel nodeloos complex.

• Nu al vecht de Russische legerleiding dagelijks robbertjes uit met Jevgeni Prigozjin en Ramzan Kadyrov. Beiden hebben de leiding over een (semi-)privéleger: Prigozjin is de eigenaar van de beruchte Wagner Group, die vooral rond Bachmoet actief is. Kadyrov is als hoofd van de Tsjetsjeense Republiek de grote baas van de Kadyrovieten, speciale eenheden uit de regio die meevechten met de Russen.
• Beide krijgsheren zijn allerminst tevreden met de Russische staat. Zo klaagt Prigozjin steen en been over de uitblijvende munitieleveringen vanuit het Russische leger, terwijl zijn troepen wel als muggen vallen aan het front. Kadyrov treedt hem daarin vaak bij, en hekelt zelf de ‘softe’ aanpak van het Kremlin.
• Alsof een interne strijd met twee vechtjassen nog niet genoeg is, zijn de Russische strijdkrachten zelf ook redelijk verdeeld. Zo is er:
  • het Russische leger, dat onder commando van de minister van Defensie valt,
  • de Nationale Garde (Rosgvardiya), onder rechtstreeks bevel van president Poetin,
  • de Grensbewaking, de paramilitaire tak van de binnenlandse inlichtingendienst FSB.
• Daarnaast zijn in Rusland nog verschillende andere milities actief, die gedoogsteun krijgen van de overheid. De Night Wolves bijvoorbeeld, wat eigenlijk een motorclub is, speelde een belangrijke rol bij de annexatie van de Krim, en zou zelfs rechtstreeks door het Kremlin worden betaald. Opvallend, aangezien privémilities illegaal zijn in Rusland. Maar dat lijkt het Kremlin dus duidelijk niet al te veel te boeien.

Monopolie op geweld

Goed gezien? Poetin zelf heeft de touwtjes onrechtstreeks in handen bij al deze organisaties.

• Poetin zweert, al ongeveer sinds hij voor het eerst president werd, bij de ‘vertical of power’. In zijn filosofie wordt de macht best zo veel mogelijk herleid tot één persoon; de president zelf. In dat systeem is een splitsing van het monopolie op geweld ook cruciaal: zo kan een opstand meteen in de kiem gesmoord worden door een andere groepering. Onder meer Iran, Irak en nazi-Duitsland pasten deze tactiek al toe.
• Op het terrein is de verdeeldheid van de Russische strijdkrachten allerminst handig. Er kan een ongelijke behandeling ontstaan, of zelfs al die perceptie, wat kan leiden tot een serieuze machtsstrijd, die verregaande consequenties kan hebben.
• Een staatsgreep is echter onrealistisch: net omdat Poetin het monopolie op geweld verdeelt, kan geen enkele groepering alleen groot genoeg worden om het staatshoofd omver te werpen. Enkele van de andere groeperingen zullen hem wel te hulp schieten als een coup dreigt. 
• Poetin heeft de touwtjes in handen, zoals een poppenspeler zijn poppen. Wagner Group wordt te machtig? Stop met het leveren van munitie. Het leger voldoet niet aan de verwachtingen? Roteer de legertop, en laat huurlingen de vuile klusjes opknappen aan het front. De bazen van de verschillende strijdkrachten, die tot in de hoogste echelons van het Kremlin rondlopen, staan allemaal dicht rond de president, die hen kan belonen of straffen, net om machtsverhoudingen in evenwicht te houden.

Even terug naar de gasreus: Maar waarom gaat Gazprom nu geld investeren in een privéleger?

• Vroeg of laat zal Poetin sterven en komt dat machtsmonopolie te liggen bij iemand die misschien niet capabel is om het te managen. In dat geval zullen de verschillende strijdkrachten gaan samenklitten, om zo de macht te grijpen. En welke betere manier om de vijand uit te schakelen, dan door zijn energienetwerk aan te vallen? Het is een tactiek die Rusland zelf extensief toepast in Oekraïne.
• De top van Gazprom beseft zeer goed dat het Poetin, en de mensen rond hem die de touwtjes in handen krijgen als hij het loodje legt, te vriend moet houden. In eerste instantie werd Poetin te vriend gehouden met de gigantische inkomsten die Gazprom ieder jaar binnenrijfde. Nu stuurt het jonge Russen naar het front, als ultieme knieval voor de Russische dictator. En vroeg of laat loont dat, voor het bedrijf zelf althans.