In Burkina Faso heeft het leger de macht gegrepen – alweer, want in januari deed het dat al eens. Het was de vijfde coup in nauwelijks anderhalf jaar in de regio: ook in Mali, Chad, Guinea en Soedan waren er in die periode staatsgrepen. Allianties met westerse mogendheden, in het bijzonder Frankrijk, komen steeds meer onder druk te staan daardoor. Nieuwe partners, en dan vooral Rusland, staan klaar om de leegte op te vullen. En de Russen blijken welkom: in Burkina Faso zwaaide de menigte na de staatsgreep met Russische vlaggen, terwijl ze “Rusland! Rusland!” scandeerde.

Ibrahim Traoré, een 34-jarige legerkapitein, greep afgelopen weekend de macht in Burkina Faso. Hij vervangt luitenant-kolonel Paul-Henri Sandaogo Damiba die zelf de democratisch gekozen president van het land in januari omver had geworpen. Traoré beschuldigde in een televisietoespraak maandag zijn voorganger Damiba ervan niet genoeg te hebben gedaan om het toenemend geweld van islamitische extremisten in het onstabiele en door armoede geteisterde land tegen te gaan. De speech leek erg op die van januari, toen Damiba de natie vertelde de macht te hebben gegrepen van president Roch Marc Kaboré om “het land weer op het goede spoor te zetten en om alle krachten te verzamelen om te vechten voor ons territoriaal belang, ons herstel en onze soevereiniteit.”

Van een van kalmste Afrikaanse staten naar epicentrum islamistisch geweld in zeven jaar

Extremisten die banden hebben met de Islamitische Staat en Al-Qaeda hebben de afgelopen zeven jaar het land van 21 miljoen mensen getransformeerd van een van de kalmste staten in Afrika tot het epicentrum van islamistisch geweld in de Sahel. Bijna 10 procent van de bevolking is al moeten vluchten voor het geweld van de extremisten en het dodental dat ze hebben aangericht overtreft ondertussen dat van in Mali.

Het geweld nam alleen maar toe nadat Damiba aan de macht kwam. In de zomer richtten ze een bloedbad aan waarbij 79 burgers omkwamen, vorige maand was er een bomaanslag met 35 doden en vorige week vielen de islamistische militanten een konvooi aan waarbij 11 soldaten werden vermoord en 50 burgers werden ontvoerd.

Coronavirus en succes van de taliban als motor

In de Sahel, de halfdroge gordel net ten zuiden van de Sahara, en bij uitbreiding steeds meer delen van West-Afrika, drukken jihadisten de jongste jaren steeds nadrukkelijker hun stempel. Ze hebben geprofiteerd van de coronaviruscrisis, maar putten ook inspiratie uit de overwinning van de taliban in Afghanistan. Toen Kaboel ten prooi viel aan de taliban, prees een van de meest beruchte extremisten in West-Afrika zijn “broeders en hun succesvolle strategie”. “Kijk wat twee decennia geduld hebben opgeleverd”, zei Iyad Ag Ghaly, hoofd van een al-Qaeda-filiaal dat Mali wil veroveren.

In Mali, Niger en Burkina Faso hebben islamisten sindsdien meer burgerslachtoffers gemaakt dan ooit tevoren. Hun strijd heeft zich uitgebreid richting Ivoorkust, Benin en Senegal. West-Afrikaanse leiders hebben gezegd dat ze niet over de financiële middelen en wapens beschikken om de groeiende dreiging alleen aan te pakken. Sinds 2013, toen militanten van al-Qaeda probeerden de hoofdstad van Burkina Faso’s buurland Mali in te nemen, toonde Frankrijk zich de grootste buitenlandse partner tegen de extremisten, onder meer door 5.000 troepen naar de regio te sturen. Maar nadat militaire leiders Mali in augustus 2020 overnamen en de waarnemend president in mei 2021 afzetten, kondigde de Franse president Emmanuel Macron een terugtrekking uit West-Afrika aan.

Deur open voor Russische huurlingen en verdere expansie

Toen kwam eind vorig jaar het nieuws dat Mali deals sloot met Russische beveiligingsbedrijven. Volgens de Verenigde Naties hebben de Russische huurlingen van de beruchte Wagnergroep een staat van dienst op het gebied van buitengerechtelijke executies, marteling en aanranding. In mei werd duidelijk hoezeer de invloed van Rusland in West-Afrika Europa verontrust. Russische huurlingen zijn al zeker actief in zes Afrikaanse landen momenteel.

En de nieuwe staatsgreep in Burkina Faso geeft de Russen een nieuwe kans voor verdere expansie in de strategisch belangrijke Sahel-regio van Afrika. De coup komt te midden van een nieuwe poging van Rusland om de afgelopen maanden invloed te verwerven en toegang te krijgen tot waardevolle grondstoffen in Afrika bezuiden de Sahara. De oorlog in Oekraïne lijkt de campagne van Moskou in Afrika te hebben geïntensiveerd.

In Soedan, waar Wagner al enkele jaren betrokken is bij een uitgebreide goudmijnoperatie, hebben Russische civiele en militaire vliegtuigen de frequentie van hun vluchtrotaties verhoogd. Er zijn verschillende vliegtuigen gespot die wekelijkse vliegen richting een landingsbaan ten noordwesten van de stad Omdurman, soms met hoge Russische militaire officieren aan boord.

In het weekend waren honderden demonstranten zwaaiend met Russische vlaggen te zien in de hoofdstad van Burkina Faso; Ouagadougou. Ten minste drie afzonderlijke video’s die online werden gedeeld, toonden soldaten die op gepantserde voertuigen reden en met Russische vlaggen zwaaiden, terwijl de menigte “Rusland! Rusland!” scandeerde.

Dat was ook al het geval bij de vorige coup in januari. Een westerse functionaris, gevestigd in de Sahel, vertelde aan the Guardian dat Damiba, de afgezette president, aanvankelijk zijn soldaten had beloofd dat hij Rusland om hulp zou vragen, maar toen hij eenmaal aan de macht was, besloot hij dat niet te doen. De afgelopen dagen hebben enkele aanhangers van Traoré echter openlijk opgeroepen om de voorheen nauwe banden met Frankrijk te vervangen door een nieuwe alliantie met Rusland. Velen geloven dat Traoré wel degelijk hulp uit Moskou zal vragen. En zal krijgen.

“Een echt moedige zoon van het moederland”

Yevgeni Prigozjin, een Russische zakenman en naaste bondgenoot van Poetin, bijgenaamd “Poetins chef-kok” zou zaterdag in een verklaring de nieuwe staatsgreep in Burkina Faso hebben geprezen en Traoré “een echt moedige zoon van het moederland” hebben genoemd. Prigozjin is de baas van de Wagnergroep.

De basis voor nieuwe inzet van Wagner-strijders is elders in Afrika vaak voorbereid door uitgebreide campagnes van maanden, soms jaren, waarbij zowel sociale media als straatprotesten betrokken waren. Eerder dit jaar ontdekten onderzoekers van het Digital Forensic Research Lab van de Atlantic Council dat West-Afrikaanse sociale-mediaplatforms in de maanden vóór de militaire staatsgreep van januari 2022 in Burkina Faso overspoeld waren met pro-Russische propaganda en dat de online steun voor Moskou sindsdien gestaag is toegenomen.

(as)