Tonijn, de fameuze chicken of the sea, daar eten we met z’n allen miljarden blikjes per jaar van. En met de opmars van sushi, komt er ook in onze contreien steeds vaker rauwe, of erg licht gebakken tonijn of carpaccio van tonijn op tafel. Dit is wat je niet wil weten:

1. We zijn tonijn aan het uitroeien

Alle commerciële soorten tonijn zijn overbevist. Wie bijvoorbeeld blauwvintonijn eet, moet beseffen dat hij de panda van de zee aan het verorberen is. En als we zo doorgaan met tonijn eten, zijn ook de andere soorten verdwenen over 20 jaar. Bron: The Guardian, RawStory en ISS Foundation.

2. Aan elk stukje tonijn dat je eet hangt een stukje dolfijn, een haai, wat zeeschildpad en ook nog wat albatros

Tonijn wordt vooral gevangen met lange lijnen waar grote haken aanhangen met aas. Daar komen ook andere zeedieren op af. Onder druk van de publieke opinie werd sinds de jaren negentig dolfijnvriendelijke tonijn geïntroduceerd. Probleem: wanneer gevist wordt op tonijn op een manier die dolfijnen spaart, gaat dat ten koste van andere dieren.

En geen klein beetje. De Environmental Justice Foundation berekende dat per geredde dolfijn er 25.824 onvolgroeide tonijnen, 27 haaien en roggen, 382 mahi mahi, etc etc etc omkomen. 25 procent van alle haaiensoorten is met uitsterven bedreigd, zowat alle soorten zeeschildpadden ook, evenals 19 van de 21 albatrossoorten. Bron: All About Wildlife, PEW Environment en SeaTurtles.org

3. Heavy metal tuna

In tonijn zitten zware metalen, in het bijzonder methylkwik. Het is verantwoordelijk voor haaruitval, geheugenverlies en darmproblemen bijvoorbeeld, maar ook hartkloppingen, moeilijker spreken en bevende handen zijn symptomen. En verslechterd zicht. Hoofdpijn ook.

Methylkwikvergifting kan uiteindelijk leiden tot hartfalen, nierfalen en blijvende zenuwbeschadiging. Bij kinderen is er een bewezen link tussen veel tonijn eten en neurologische aandoeningen door methylkwik. Bron: National Geographic, Environmental Monitoring and Assesment, Biology Letters en Scientific American.

4. Je krijgt het niet zomaar uit je lijf

De halveringstijd van methylkwik in het menselijk lichaam is gemiddeld 50 dagen, maar bij sommige mensen duurt het een jaar. Het betekent eigenlijk gewoon dat het heel lang duurt voor het gif afgebroken is in je lijf. En wie regelmatig tonijn eet, stapelt het sneller op dan dat hij het kan afbreken. Bron: Toxicologisch profiel kwik van US Department of Health, MedScape.

5. Maximaal 100 à 150 gram tonijn per week. En dan nog.

Dit is de nota van de Europese Commissie over tonijn. Ze is erg duidelijk. Maximaal 150 gram tonijn per week, en zelfs maar 100 gram voor kinderen en vrouwen die of zwanger zijn of van plan zijn om zwanger te worden. Bovendien: “If they eat this portion, they should not eat any other fish”. 

Hier vind je een tuna calculator, die je vertelt hoeveel tonijn je per week mag eten. De berekening gebeurt aan de hand van de Amerikaanse limieten van de FDA, die strenger zijn dan de Europese, maar zelfs die limieten zijn volgens veel artsen nog te hoog. Dit is een andere.

6. Goed voor je hart? Niet echt

Door die kwik in tonijn, heb je een veel hogere kans op een hartaandoening. Mensen met te hoge concentraties methylkwik in hun lichaam hebben 70 procent meer kans op een hartaanval bijvoorbeeld. Een recent onderzoek door het Finse Research Institute of Public Health stelt dat Finse mannen die hogere dan gemiddelde waarden van methylkwik in hun bloed hadden anderhalf keer meer stierven van hartproblemen. 

7. Je bent niet overtuigd?

Lees dan misschien toch eens deze reportage van Mother Jones. Over de gevaren van kwik in tonijn, getuigenissen van ondermeer een bodybuilder, een huisvrouw, maar ook verschillende artsen. Plus je krijgt een zicht over hoeveel geld de tonijnsector overheeft om z’n imago hoog te houden en politici te beïnvloeden.

8. Waarom staat dat allemaal niet op het blikje?

Goeie vraag. In de richtlijnen van de Europese Commissie staat immers “targeted consumer advice is appropriate in this case”. Dat een aantal lobbybedrijven zowel de tabaksindustrie als de tonijnsector als klant hebben is misschien een hint. Maar dat verklaart niet waarom een andere richtlijn uit die nota, namelijk dat de overheden werk moeten maken van campagnes om hun bevolking in te lichten over de gevaren van tonijn, ons althans nog niet heeft bereikt.

In de nota staat overigens een mooi zinnetje om iedereen in te dekken: “Er zijn al regels over de maximale hoeveel kwik in voedsel, maar gezien de hoeveelheden die ontdekt zijn in vis, heeft het weinig zin om die te gaan bijstellen. Een alternatieve aanpak is vereist.”  Met andere woorden: “Er is niks aan te doen.”

9. Wat bedoel je, er is niks aan te doen?

Zolang we fossiele brandstoffen blijven gebruiken en vooral, zolang we elektriciteit met kolen maken – zoals in toenemende mate in groeilanden zoals China, zal de hoeveelheid methylkwik in vissen zoals tonijn alleen maar toenemen. Methylkwik is een bijproduct van de verbranding daarvan, dat in het water belandt, geabsorbeerd wordt door algen, die dan weer door kleine visjes worden gegeten, en die zijn de prooi van tonijn. Bron: Woods Hole Oceanographic Institute

10. En het wordt eigenlijk alleen maar slechter

Sinds 1990 is de hoeveelheid kwik in tonijn met 30 procent toegenomen. Dat geeft volgend vreselijk plaatje: misschien kan de tonijn zich redden van uitsterven door zo giftig te worden dat we hem niet meer kunnen eten. Voor zeilvissen, zwaardvissen en grienden is het al zover. At the going rate zou tonijn het nog een jaar of twintig moeten volhouden, dan is hij sowieso te gevaarlijk om zelfs in hele kleine hoeveelheden te eten. Bron: US Geological Survey

11. En wat dan met Omega-3? Dat zit in tonijn en is goed voor je. Niet?

Ja en nee. Van Omega-3 weten we dat het een goede zaak is voor je hart – het zou het risico op een hartaanval verminderen – en zelfs Alzheimer, maar weet wel dat de notie dat je hersenen er beter door gaan werken helemaal niet bewezen is. Maar de jongste tijd zijn er ook behoorlijk ontnuchterende dingen over Omega-3-additieven en visolies ontdekt. 

Zo blijkt dat het productieproces van industriële visolies en supplementen het effect van de Omega-3 heel sterk vermindert en dat er daarbij vrije radicalen ontstaan die helemaal niet zo goed voor ons zijn. Bij optimale Omega-3 producten die je niet binnenkrijgt door vis te eten, hoort eigenlijk een of andere vorm van fermentatie. 

Erger is dat er een link gelegd is met een toenemend risico op hersenbloedingen en prostaatkanker. Dat laatste is echt spectaculair: mannen die veel Omega-3-supplementen namen, hebben 43 procent meer kans op prostaatkanker. Te veel Omega-3-vetzuren zouden ook de effecten van bepaalde vitaminen tenietdoen. Het Duitse Gezondheidheidsinstituut BfR en een aantal andere Duitse onderzoeken beweren zelfs dat er helemaal geen cardiovasculair effect is door Omega-3.

Bronnen: Time, NCBI, AOCS, The Healthy Economist, Cochrane Library, University of Pittsburgh Medical Center, Journal of the National Cancer Institute, Journal of the American Medical Association, Oregon Health and Science University

12. Voedselvergiftiging: high risk

Omdat er heel veel proteïne in tonijn zit, zit er ook meer histamine in. Op zich niet zo’n probleem, tenzij je daar al gevoelig aan bent, maar dat kan het wel worden wanneer er niet zorgvuldig met tonijn wordt omgesprongen. Want wanneer verse tonijn niet koud genoeg wordt bewaard, dan neemt het histaminegehalte erg snel toe en wordt het gevaarlijk voor iedereen. Hetzelfde geldt voor een blik tonijn: het is een heel slecht idee om een geopend blik niet in de ijskast houden.

Tonijnsla is bijvoorbeeld één van ’s werelds belangrijkste oorzaken van voedselvergiftigingen, de fameuze scombrotoxinevergiftiging. Hetzelfde geldt voor sushi. Sushichefs weten doorgaans wel hoe ze met tonijn moeten omgaan, maar het zijn de thuisexperimenten met sushi en sashimi die heel vaak misgaan. Mensen kijken dan meestal niet naar de tonijn als dader, want “die is toch vers”. Bron: MedScape, US Food and Drug Administration

13. Duurdere tonijn betekent zeker niet gezondere tonijn

In de duurdere soorten tonijn zit meestal meer methylkwik dan in goedkopere. Zo bleek uit de steekproeven en onderzoeken dat tonijn die je eet op restaurant in de meeste gevallen ongezonder is. Dat komt omdat restaurants doorgaans gaan voor de soorten zoals blauwvintonijn en grootoogtonijn, en die soorten hebben hoger gehaltes van methylkwik. Of ze gaan tout court voor grotere exemplaren waar mooiere steaks uit te halen zijn.

Denk eraan: hoe groter de tonijn, hoe langer hij geleefd heeft, en hoe langer en hoe meer kwik hij in zijn lijf heeft geaccumuleerd. Kwik stapelt zich ook sneller op in spiermassa dan in vet, dus als je kan kiezen voor akami, chutoro of otoro, ga dan voor dat laatste, tenminste uit gezondheidsoverwegingen. Dat is immers het vetste stuk van de tonijn. 

14. Als het al tonijn is

Volgens Oceania is 59 procent van wat in restaurants verkocht wordt als tonijn, zelfs helemaal geen tonijn. Dat komt omdat goeie, verse tonijn door het feit dat er nog zo weinig is, echt duur is geworden (lees bijvoorbeeld dit over Sushinomics). Het kan omdat niet eens één procent van alle vis gecontroleerd wordt door voedselinspecties en douanes. Dat is overigens die diensten hun fout niet – ze zijn gruwelijk onderbemand en ondergefinancierd. 

Wat je dan wel krijgt? Heel vaak gaat het om escolar of botermakreel (Lepidocybium flavobrunneum). Er is op zich niks mis met die vis: er zijn er nog genoeg van in onze zeeën, ook al omdat er tot voor kort niet op gevist werd. Maar de explosie van sushizaken heeft daar verandering in gebracht. Escolar ziet er voor een leek echt uit als tonijn, en zit ook qua smaak meer dan oké, alleen is er wel degelijk een reden waarom hij tot voor kort niet door vissers als waardevol werd bezien: je krijgt er diarree van. (“Consumption of escolar causes explosive, oily, orange diarrhoea” ). Dat komt omdat er in de vis een sterk laxerende olie, gempylo-toxine, zit.

Escolar is verboden in Japan en Italië daarom. En in Canada, Zweden en Denemarken mag hij alleen verkocht worden mits een hele expliciete waarschuwing. 

Ook in blik zit doorgaans niet wat er op het label staat. Dat blijkt uit deze analyse, waarin tientallen merken van blikjes tonijn die in Europese supermarkten worden verkocht, onderzocht werden. Je moet weten dat dit overigens zowat vooral alle vissoorten gebeurt, zeker de duurdere en ondertussen zeldzame. Deze studie van de Europese Commissie ontdekte bijvoorbeeld dat 20 procent van wat als kabeljauw verkocht wordt, helemaal geen kabeljauw is. Het cijfer ligt hoger in werkelijkheid, volgens een recent Duits onderzoek is één op drie vissen die verkocht worden helemaal niet wat ze claimen te zijn.  Bron: Oceania, BBC, Greenpeace.

15. Je kan tonijn niet kweken, als ze opgevist zijn is het gedaan

Uit onderzoek blijkt dat 90 procent van wie tonijn eet, al dan niet uitsluitend uit blik, geen idee heeft van hoe het dier dat ze eten er echt uitziet. Dat is niet zo verrassend. De meeste soorten tonijnen kan je niet in aquaria houden. Ze zijn meer dan twee meter lang wanneer volwassen, sommigen tot vier meter. Tonijnen zwemmen tot 75 km per uur snel en hebben een immens oppervlak nodig. Je kan ze dus niet zomaar in een kooi steken, zoals zalm. Bovendien duurt het jaren voor een tonijn volwassen wordt: ze leven dan ook tussen 18 en 50 jaar naargelang de soort.

Omdat ze zoveel energie nodig hebben om snel te zwemmen en grote afstanden af te leggen, hebben tonijnen veel eten nodig. Ze eten à rato van twintig keer hun lichaamsgewicht. Je kan tonijn daarom ook niet op een economische manier kweken. In Japan zijn ze het aan het proberen, maar het resultaat is pover. In Australië, waar ze een kooi hadden gemaakt die 400 meter diep ging, leek het wel te lukken. De firma kreeg Clean Seas Tuna kreeg van Time in 2009 een Best Innovations Award. Vorig jaar stopte het bedrijf met tonijn kweken: het is gewoon te duur voor wat het oplevert. Bron: Business Week, Scientific American.

16. Smakelijk!