Het is vandaag precies vijf jaar geleden dat de Catalanen gingen stemmen in een door de Spaanse rechtbanken verboden referendum voor onafhankelijkheid. En hoewel de ja-stemmers het toen haalden – 42% van de stemgerechtigden kwam opdagen, en 90% van hen stemde voor afscheiding – resulteerde het alleen in chaos, confrontaties die werden ontsierd door geweld, een opschorting van het zelfbestuur van de regio en arrestatiebevelen voor de voltallige Catalaanse regioregering. De seperatisten zijn nooit hersteld en vijf jaar later staat de pro-onafhankelijkheidscoalitie van Catalonië op instorten. En de Catalanen zelf liggen ondertussen wakker van andere dingen.

De resultaten van het door de overheid in Madrid als illegaal beschouwde referendum van oktober 2017 werden nooit onafhankelijk bevestigd en weken van verwarring volgden, die culmineerden in een kortstondige symbolische onafhankelijkheidsverklaring door het Catalaanse parlement, wat ertoe leidde dat Madrid de Catalaanse regering ontsloeg, de autonomie van de regio opschortte en de leiders van de onafhankelijksbeweging voor het gerecht sleurde.

Vijf jaar later blijft de regio zelf verdeeld, maar momenteel zijn 41% van de Catalanen voor onafhankelijkheid, terwijl 52% procent bij Spanje wil blijven volgens de jongste polls. In 2017 wou nog 49% volgens die polls weg van Spanje. Vorig jaar wonnen de separatisten opnieuw een meerderheid bij de regionale verkiezingen en slaagden ze erin een fragiele coalitie te smeden. Maar er is vooral onenigheid binnen die coalitie over hoe Catalonië onafhankelijkheid kan bereiken.

Die coalitie bestaat uit de Catalaanse Republikeinse Linkse Partij (ERC) van Pere Aragonès, De centrumrechtse partij Samen voor Catalonië van Carles Puigdemont (Junts per Catalunya) en de linkse Candidatura d’Unitat Popular (CUP). Aragonès werd uiteindelijk president, maar met slechts tegenzin steun van zijn Junts-coalitiepartners. De ERC wil een dialoog met Madrid, terwijl Junts de voorkeur geeft aan een confrontatie.

“De politieke impasse duurt voort, de Catalaanse regering is verdeeld en elke dag vallen ze elkaar in de pers aan”

“De politieke impasse duurt voort, de Catalaanse regering is verdeeld en elke dag vallen ze elkaar in de pers aan”, vertelde Joan Botella, een politicoloog aan de Universiteit van Barcelona aan AFP. “Niemand suggereert een weg vooruit of hoe het conflict op te lossen.”

Dat de Catalanen doe impasse beu zijn, bleek onlangs nog op de Diada Nacional de Catalunya. Op 11 september trekken honderdduizenden pro-onafhankelijkheids Catalanen door de straten van Barcelona. Dat is normaal een kleurrijke affaire. De Diada van dit jaar was echter anders. Er daagden nauwelijks 150.000 mensen op. En in plaats van de rode en gele kleuren van de Catalaanse vlag, droegen veel van hen zwarte t-shirts. Veel van de woede was gericht op de Catalaanse regionale president, Pere Aragonès, vanwege zijn bereidheid om via onderhandelingen een oplossing te vinden voor de politieke impasse. Aragonès was afwezig bij de Diada-mars die werd georganiseerd door de Assemblea Nacional Catalana (ANC) een pluralistische koepelvereniging die streeft naar de vorming van een onafhankelijke Catalaanse staat.

Catalanen zijn er moedeloos van geworden en hebben andere zorgen

Volgens Ana Sofía Cardenal, een politicoloog aan de Open Universiteit van Catalonië, hebben externe gebeurtenissen – de pandemie, de oorlog in Oekraïne en de energiecrisis – de onafhankelijkheidskwestie bij de Catalanen naar de achtergrond verdrongen. “Maar ook wat er in de nasleep van het referendum is gebeurd, speelt mee. Het heeft geleid tot een besef van de moeilijkheden die komen kijken bij het zoeken van onafhankelijkheid’, zegt ze in The Guardian. “En hoe verder het doel, hoe meer mensen de moed verliezen en demobiliseren. We zien ook de gevolgen van die moedeloosheid in alle verdeeldheid binnen de separatistische partijen.”

Cardenal denkt dat het onwaarschijnlijk is dat de kwestie van de Catalaanse onafhankelijkheid op de korte tot middellange termijn bovenaan de agenda zal komen, maar “dat betekent niet dat het in de toekomst niet opnieuw zal opduiken omdat de fundamentele problemen er nog steeds zijn”.