Oorlogsfilms waarin er met moeite een schot gelost wordt, ze bestaan. Vandaag laten de Vlaamse bioscopen Monuments Men op ons los, een film over een legerafdeling die door de geallieerden werd opgericht. Hun taak? De vijf miljoen gestolen kunstwerken uit nazi-Duitsland terughalen.

Sterrencast

Je zult maar beter fan van hem zijn, want als regisseur, producer én hoofdrolspeler is er in Monuments Men geen ontkomen aan George Clooney. De Oscarwinnaar is reeds aan zijn vijfde film toe als regisseur en verzamelde deze keer een groep acteurs bijeen die een waslijst aan gelauwerde films kunnen voorleggen. Wie wat te veel naar zijn beker popcorn aan het staren is tijdens de film, zou gemakkelijk Matt Damon, Bill Murray, John Goodman, Jean Dujardin of Cate Blanchett kunnen missen. Om nog maar te zwijgen van Hugh Bonneville, in een vorig leven als Lord Grantham nog eigenaar van Downton Abbey.

Clooneys verzameling van steracteurs neemt echter niet weg dat de film lauw ontvangen werd in het buitenland. Monuments Men werd door de pers neergesabeld als een pompeus sterrenvehikel zonder scherpe randjes dat met net wat te veel rammelende verhaallijnen kampt. Iets wat Clooney misschien zelf al besefte toen hij bij filmproducent Sony Pictures aandrong om de film uit te stellen van december naar maart. Zo vermeed onze favoriete Nespresso-vertegenwoordiger dat zijn film onderdeel uitmaakte van het awardseizoen. 

Kunstwerken veiligstellen

Nochtans vormen de Monuments Men zelf, waarop de film gebaseerd is, een zeer interessant onderdeel van de Tweede Wereldoorlog. Toen bleek dat Duitsland in 1943 de oorlog zou verliezen, werd er gevreesd dat de miljoenen gestolen kunstwerken uit zowel Frankrijk, België en alle andere bezette landen vernietigd zouden worden. Om dat te voorkomen richtten de geallieerden een speciale legerafdeling op die de kunstwerken terug moest halen uit Duitsland. Deze afdeling werd het MFAA gedoopt: Monuments, Fine Arts and Archives. Of dus de Monuments Men voor de vrienden.

De opgetrommelde manschappen waren een diverse bende uit dertien verschillende landen. Ieder lid had zich ook vrijwillig opgegeven voor het MFAA. Als museumcurators, professoren, kunstkenners, artiesten, architecten en archivarissen beschikten ze over de nodige expertise voor het herkennen en veiligstellen van de gestolen kunstwerken. Hun eigen liefde voor de kunst zorgde ervoor dat ze tijdens ’s werelds grootste oorlog probeerden om zoveel mogelijk van de Europese cultuur te redden.

Dankzij de Monuments Men kreeg de Gentse Sint-Baafskathedraal een luik terug van het Lam Gods, maar ook De Astronoom van Johannes Vermeer en de Brugse Madonna van Michelangelo werden teruggevonden. Ook na de oorlog hield het MFAA zich nog enkele jaren bezig met het archiveren van herwonnen kunstwerken.

Slot Neuschwanstein

Hitlers gestolen schatten werden vooral aangetroffen in Duitse burchten en kastelen, maar het was vooral het slot Neuschwanstein in Beieren dat de belangrijkste schatkamer bleek te zijn. Het hagelwitte kasteel in de Beierse Alpen lijkt het decor voor een Disneysprookje en was ook de inspiratie voor het roze kasteel dat de horizon van ieder Disneypark bepaalt. Oorspronkelijk gebouwd door de excentrieke koning Ludwig werd het kasteel later dus door Hitler als opslagplaats gebruikt voor zijn meest geliefde kunstwerken. Zo hingen er tijdens de hoogdagen van het Derde Rijk werken van Vermeer, Michelangelo en Da Vinci aan de muren.

De Monuments Men keerden terug van Neuschwanstein met maar liefst 21.000 kunstwerken, waaronder een bronzen beeld door Rodin dat in de naburige bossen was achtergelaten door de nazi’s. Later zou blijken dat de Duitsers het plan hadden om alle kunstwerken te vernietigen eens ze de oorlog verloren. Zonder een groep als het MFAA zou er veel meer kunnen zijn verloren gegaan.

Rechtmatige eigenaar

De publiciteit die Monuments Men deze week ontving zou Clooney zelf niet kunnen bedacht hebben. De Franse minister van Cultuur, Aurélie Filippetti, kondigde aan dat Frankrijk drie kunstwerken zou bezorgen aan de rechtmatige eigenaars. De werken werden in de Tweede Wereldoorlog gestolen door de nazi’s en later terug aan Frankrijk gegeven, die de schilderijen in musea heeft gehangen tot de rechtmatige eigenaars ze opeisten. Frankrijk heeft tegenwoordig nog 2.000 kunstwerken in haar bezit wier rechtmatige eigenaar nog niet gevonden is.