“Als je 150 burgemeesters hebt, dan heb je eigenlijk het recht om te zeggen dat je de burger het best begrijpt. Maar met heel die massa heeft CD&V heel weinig aangevangen.” Jan Callebaut is behoorlijk kritisch voor de marktleider. “Dankzij de diepte en breedte van de lokale mandatarissen zullen ze nu wel standhouden. Maar ik voorspel grotere moeilijkheden voor mei volgend jaar. Op federaal vlak slagen ze er niet in iets te claimen”, legt Callebaut uit aan newsmonkey in ‘State of the Race’, onze talkshow voor politieke nerds en fijnproevers. 

Jan Callebaut (62) is een marktonderzoeker zoals België er bijzonder weinig kent. Al jaren buigt hij zich over allerlei fenomenen en trends, en zet hij die om in strategisch inzicht. De Belgische politiek kent weinig geheimen voor hem, al menig politicus ging ooit op de koffie met de vriendelijke vraag om advies.

Voor de gemeenteraadsverkiezingen ziet Callebaut twee grote, aparte trends. “Je hebt wat zich in de steden afspeelt en dat leunt heel nauw aan bij de nationale politiek. En dan zie je wat er lokaal gebeurt. Eigenlijk kun je spreken over een Vlaanderen in twee snelheden.”

“Vooral de N-VA heeft bepaald wat het strijdtoneel eigenlijk is”

Misschien dan eerst even focussen op dat lokale niveau. Wat voorspel je daar: kan N-VA daar CD&V haar dominante positie bedreigen?
“Wel, dat valt eigenlijk te bekijken van dorp tot dorp, van stad tot stad. Eigenlijk heeft CD&V niets gedaan met haar lokale dominantie. Ze hebben dat niet omgezet in een platform. Als je 150 burgemeesters hebt, dan heb je eigenlijk het recht om te zeggen dat je de burger het best begrijpt. Maar met heel die massa hebben ze heel weinig aangevangen. Dus die burgemeesters vallen eigenlijk terug op hun eigen kracht.”

De machine van de partij is niet voldoende ingezet?
“Voilà. Je gaat eigenlijk lokaal, van stad tot stad, van gemeente tot gemeente moeten zien wat er gebeurt. Uiteraard heeft CD&V zeer veel en zeer goede burgemeesters, die het in de meeste gevallen wel terug zullen omzetten in een meerderheid.”

Is N-VA dan wel de geoliede machine? Ze hebben niet overal even kwalitatief politiek personeel?
“Ja, weet je, ze hebben de nadelen gehad van elke beginnende machtspartij. Die omslag van een oppositiepartij naar een machtspartij is niet altijd vlot gelopen. Je hebt Turnhout gehad. Je hebt een aantal fait divers gehad.”

Het is toch wel wat symptomatisch?
“Je hebt daar tegenover fantastische voorbeelden zoals in Aalst, waar Christoph D’Haese (N-VA) duidelijk op een heel natuurlijke manier die stad heeft geleid.”

Ook Sint-Niklaas, bijvoorbeeld?
“Bijvoorbeeld. Dus er zijn een aantal voorbeelden waar dat wel goed gelopen is. Maar ja, bon, dat zijn groeipijnen, denk ik.”

Bij CD&V verhuisde hun boegbeeld naar Antwerpen. Zo maakten ze er, misschien niet gewenst, wel een nationale campagne van?
“Ja, dat is natuurlijk zo. Maar ja, bon, die nationale campagne is al begonnen bij de vorige lokale verkiezingen, hé. Door het feit dat de grootste politicus van deze generatie eigenlijk bewust kiest om burgemeester te zijn van de grootste stad van Vlaanderen, heb je per definitie zo’n situatie.”

“Wat doe je dan als andere machtspartijen? Ik denk dat dat een zoeken en tasten is naar een goede oplossing. Dus met andere woorden: heeft CD&V daar voor gekozen? Ik denk het niet. Ik denk dat vooral de N-VA bepaald heeft wat dat strijdtoneel eigenlijk is.”

En hoe lees je de race in Antwerpen op dit moment?
“Op dit moment is het heel duidelijk: het is één tegen allen. Maar men kan er niet rond dat Bart De Wever (N-VA) een goed parcours gereden heeft de laatste zes jaar. Je hebt gezien wat er gebeurd is rond de mobiliteit in Antwerpen, wat er met de binnenstad gebeurd is, wat er met de haven gebeurd is … Eigenlijk, vanop enige afstand gezien, kan je daar alleen maar zeggen dat daar een redelijk duidelijk en goed beleid is gevoerd. Alle klachten bij de Raad van Staten zijn teruggetrokken enzovoort, enzovoort.”

Het straffe is dan dat hij in z’n beleidsdaden behoorlijk gemodereerd is, zelfs punten van Groen overneemt, maar in z’n woorden telkens polariserend? Hij zoekt het conflict?
“Ja, dat is natuurlijk de aard van ’t beestje. Dat is de wijze waarop hij groot geworden is in de politiek.”

En het werkt?
“Voilà. In het voetbal zeggen ze ‘don’t change a winning team’ en hij heeft dus een aantal methoden en technieken die duidelijk werken. Maar, ja, ik bedoel, kun je hem dat kwalijk nemen?”

Wie verrast er jou positief in Antwerpen?
“Van de anderen, denk ik dat de Open Vld een lovenswaardige poging doet om zich op de kaart te zetten. Gaat dat succes hebben? Dat weet ik niet …”

Het was er misschien wel een beetje over om te zeggen dat De Wever ‘emotioneel ongeschikt is’ om burgemeester te zijn?
“Het legt een intentie bloot om toch wel op z’n minst te gaan challengen. Tuurlijk, ik denk niet dat het in de sterren geschreven staat dat De Wever 50 procent gaat halen, dus hij gaat moeten zoeken naar een coalitie, naar partners die voldoende stemmen en voldoende mandaten meebrengen om de meerderheid te voeren. En daar zou misschien wel eens het schoentje kunnen knellen.”

“Groen is een partij met een geweldige promise“

Wie komt er echt niet uit de campagne?
“Wel, het spijt mij een klein beetje te moeten zeggen dat CD&V het zichzelf toch wel zeer moeilijk maakt. Door de keuzes die ze maken, door de wijze waarop ze uiteindelijk op geen enkele manier meeprofiteren van het toch redelijk goede bestuur.”

Integendeel, ze gaan daar helemaal in oppositie-modus?
“Voilà. Ze claimen bijna niets van de positieve realisaties. De nationale politiek wordt geïnduceerd via de kopman. Er is wat pech met de kandidatenlijsten. Maar ook met dat desperaat zoeken naar kleine minderheden die hun stem moeten laten horen.”

Is Vlaanderen klaar voor een moeder van een Syriëstrijder op de lijst? Dat is zoals een jaar na de Tweede Wereldoorlog een moeder van een Oostfronter op de lijst te zetten?
“Die vergelijkingen zijn een beetje vergezocht, hé.”

Ja, misschien wel.
“Die oorlog is hier niet gevoerd hé.”

Nee, maar er zijn wel aanslagen geweest, natuurlijk.
“Er zijn aanslagen geweest, ja. Gelukkig niet in Antwerpen.”

Er was ooit een dronken man op de Meir die even als ‘aanslag’ geboekstaafd is.
“Ik heb een tijdje voor een firma gewerkt op de Meir en er loopt daar wel meer dronken volk rond.”

Even over Groen: Wouter Van Besien ging als kopman de kartellijst trekken. Vandaag staat hij zonder kartel, en komt hij er niet echt uit. Of zie ik dat verkeerd?
“Groen is een partij met een geweldige promise. Als je studies bekijkt, dan zie je eigenlijk dat er over de jaren heen steeds meer sympathie groeit voor Groen en minder weerstand.”

“Ik denk dat het een geschenk is voor hen, dat ze niet in kartel zitten, dat ze op die manier eigenlijk voluit hun eigen mandaat, hun eigen kandidaten kunnen gaan steunen. Ik vrees evenwel dat zij met Meyrem Almaci (Groen) eigenlijk nog een sterkere trekker en sterkere kopvrouw in huis hadden. Ik begrijp dat dat allemaal voor persoonlijke redenen zo gelopen is, maar ik denk dat Groen wellicht op echt doorbreken staat in Antwerpen. Niet op het niveau van De Wever, maar wel op het niveau dat zij toch wel duidelijk de tweede grootste partij zullen zijn in Antwerpen.”

Even naar de tweede grootste stad in Vlaanderen. Ook daar zit Groen duidelijk in de lift, maar wel in een links kartel.
“Tja, Gent, da’s onwaarschijnlijk wat daar allemaal gebeurd is. Ze buitelden over elkaar. De ene kopman moet zich terugtrekken voor de andere. Met nog altijd een heel populaire burgemeester die dan niet meer meedoet, of toch niet in een zichtbare rol.”

Dus er zit daar een ‘gat’?
“Inderdaad. En ik heb niet de indruk dat sp.a daar echt in lukt om die erfenis van de populaire burgemeester om te zetten in mandaten. Ze gaan in groep, in kartel, naar die verkiezingen. Ik vrees dat daar iets gaat gebeuren dat een beetje op Marc Van Peel (CD&V) zijn situatie in Antwerpen van vorige keer zal gaan lijken.”

Oké, leg uit.
“Namelijk een verschuiving van de mandaten, waarbij er spanning zal komen tussen Groen en rood. De groenen zullen wellicht meer mandaten krijgen dan rood. In een macrocontext waarschijnlijk, waar de andere verhoudingen relatief allemaal zullen gerespecteerd blijven. Maar waar je dan met de erfenis van deze stad zit.”

“Een erfenis die een paarse structuur heeft, die ook paarse verenigingen heeft achter de schermen. En dan vraag ik mij af of daar dan niets zal gebeuren … Het zal een klein beetje afhangen natuurlijk van de schijnbare populariteit van Mathias De Clercq (Open Vld). Kan die zich omzetten in voldoende zetels, dan zal er zich mogelijks een wisselmeerderheid buiten het kartel voordoen.”

Dus toch nog paars in Gent?
“Wel, ik denk dat daar op een serieuze manier mee moet rekening gehouden worden, dat die gedachten zullen oppoppen.”

“Want ik denk nu niet dat N-VA of CD&V eigenlijk echt in een positie zijn om een zwaar alternatief te bieden. Met alle respect, maar iemand van 70 jaar de kop laten trekken om voor vernieuwing te brengen …”

Moeilijk.
“Laat mij toe om dat, ondanks mijn leeftijd, niet echt te geloven. En idem dito voor de N-VA. daar waar die in de rest van Vlaanderen duidelijk nog altijd leading is, is dat toch in Gent niet echt gelukt.”

“Sp.a heeft het verknoeid in Antwerpen”

En in de andere centrumsteden: zie je daar een aantal trends of interessante fenomenen?
“Als ik de twee uitersten van het land neem, dan zie ik in enerzijds Kortrijk. Daar heeft Vincent Van Quickenborne (Open Vld) een klein beetje de meerderheid gestolen de vorige keer. Maar hij heeft dat omgezet in een heel activistisch beleid, in een heel duidelijke visie. En ik zie hem best in staat om die stad vast te houden. Dus ik denk dat daar duidelijk een Open Vld-burgemeester aan zet kan blijven. En je hebt Oostende, waar het een strijd wordt tussen Tommelein (Open Vld) en Vandelanotte (sp.a). Ik denk dat daar ook een soort van wissel zit aan te komen.”

Dat zou wel historisch zijn in Oostende.
“Ik denk dat die kans er wel in zit. En aan de andere kant van het land, dan zie je dat wat Zuhal Demir (N-VA) aan het doen is in Genk ook kan lukken.”

“CD&V heeft daar duidelijk altijd gekozen voor local heroes, met Wim Dries en voordien Jef Gabriels. Men heeft daar de nationale politici die zich niet moeien, die geen dubbele mandaten nastreven zoals dat op veel andere plaatsen wel gebeurt. Een zeer ethische, zeer structurele opbouw. Maar heel dat spel wordt nu eigenlijk verstoord door de heel sterke profilering van Zuhal Demir. Die komt daar eigenlijk naar voor als iemand die wel een verschil zou kunnen betekenen. Vraag is: kan ze dat volhouden? Ze is al een keer gevlucht uit Antwerpen. Wat gaat ze nu doen, met een al dan niet geslaagde putsch in Genk?”

Sterke burgemeesters werken toch wel? Als je kijkt naar Mechelen …
“Ja, maar Bart Somers is een ervaren politicus. Vergeet niet dat hij Vlaanderen geleid heeft. Die man is ook gegroeid in die rol, hé. Hij heeft dat eigenlijk wel getransporteerd naar een stad die niet toevallig met alle soorten van prijzen bekroond wordt. Dus daar heb je toch wel een heel mooi voorbeeld van vernieuwen mét ervaring. En ik denk dat Mechelen voor Open Vld, maar ook eigenlijk voor Groen, een heel mooi voorbeeld is om participerende machtsstructuren te vinden.”

“En dan heb je één van de armere streken van België, Aalst, waar de N-VA toch wel heel mooi een oplossing gegeven heeft voor een coalitiemoeilijkheid dat eigenlijk al twee tot drie verkiezingen diep zat. Dus ja, je ziet toch wel dat lokale verkiezingen een ander verhaal zijn dan het puur nationale.”

Maar toch even over het nationale. Bij sp.a zegt voorzitter, John Crombez: “als wij niet scoren in de steden, stap ik op“.
“Ik begrijp zijn woorden, maar ik begrijp niet zijn daden. Als je kijkt naar de steden die hij in handen heeft, zoals Leuven en Gent, als je ’t echt meent met de opvolgers daar, dan vraag je aan je zittende burgemeesters: ‘Alstublieft, geef die mensen een kans’. Het zijn twee relatief onbekende kandidaat-burgemeesters die ze naar voor schuiven …”

Mohamed Ridouani in Leuven en Rudy Coddens in Gent.
“Ja, voilà. Twee mensen die eigenlijk alle hulp nodig hebben. Intelligente mensen, wellicht zeer geschikt vanuit een intellectueel standpunt, maar die eigenlijk weinig kans maken om zich in feite aan een breder publiek te tonen. En dat is structuur, dat is beleid, dat is strategie. En in geen van beide gevallen zie je dat eigenlijk gebeuren.”

“En dan Antwerpen, de grootste stad van Vlaanderen, hoe ze het daar verknoeid hebben. En dat hebben ze eigenlijk ook alleen aan zichzelf te wijzen. Idem dito met Hasselt. Dus op dat vlak kun je je wel afvragen hoe zuiver hij zijn woorden eigenlijk in daden omzet.”

En Groen, de concurrent op links, meent het duidelijk met die lokale strategie.
“Ja. Als je studies doet, zie je dat Groen altijd in de ‘overwegende set’ zit. Of je nu vanuit links een voorkeur hebt, een verleden met sp.a of met wat dan ook, of je hebt het vanuit het centrum, vanuit CD&V of Open Vld zelfs, dan zie je altijd dat Groen het tweede of het derde alternatief is. Dus in de mindset van de mensen, van de kiezer, zijn zij altijd aanwezig. Dat is zoals een voetbalploeg met een sterk middenveld, maar zonder spitsen.”

Want op een gegeven moment moet dat wel verzilverd worden?
“Voilà. En verkiezingen gaan over het geven van een mandaat en vertrouwen aan individuen. En daar slaagt Groen vooralsnog, ik spreek met twee woorden, in weinig gevallen in. Men komt niet tot een situatie waarbij ze zeggen: ‘Kijk, en ik vertrouw nu meneer A of mevrouw B om het echt af te maken’. En daar zit het schoentje altijd gekneld voor Groen.”

Een kleintje op links, PVDA, hoe voorspel je die?
“Ja, PVDA heeft in Antwerpen een soort van thuisterritorium, het heeft daar ook een zeer goeie reputatie wegens de werking in de diepte. Armoedewerking, geneeskunde voor het volk …”

En is er dan spraken van een doorbraak in de rest van Vlaanderen?
“Daar vrees ik voor, ik denk dat dit echt een fenomeen is van de steden. Je ziet dat ook in Wallonië en in Luik, dat dat gedachtegoed daar wel wortels krijgt. Maar de wanhoop is niet groot genoeg om dat eigenlijk te laten voortgaan in de rest van Vlaanderen.”

Ander extreem: Vlaams Belang. Gaan die hun terugkeer kunnen realiseren?
“Met alle respect, ik denk dat de N-VA enorm veel inspanningen doet om dat zo veel mogelijk af te dekken, en te zorgen dat die stemmen toch wel eigenlijk een zekere nuttigheidsgraad krijgen. Dus ik vrees een klein beetje dat dat voor hen toch een achterhoedegevecht blijft.”

Hoe schat je uiteindelijk CD&V in op 14 oktober?
“Wel, relatief gesproken denk ik dat het voor CD&V iets gemakkelijker zal zijn om relevant te blijven in de lokale verkiezingen. Ik voorspel voor hen veel grotere moeilijkheden in mei van volgend jaar. Ik denk dat de diepte en breedte in de bezetting van lokale mandatarissen, dat dat hen eigenlijk nog altijd een kleine remmende voorsprong geeft.”

En dat geeft hen dan de kans om met een positief beeld de race naar volgend jaar aan te zetten?
“Goh, stel dat ze min of meer op een beschaafde manier en met een beschaafd resultaat uit die lokale verkiezingen komen, ja, dan gaan ze moeten kiezen.”

“Het is duidelijk dat het regeringswerk op Vlaamse kant, met Jo Vandeurzen (CD&V) en Hilde Crevits (CD&V), best mag gezien worden. Op federaal vlak is het een pak moeilijker om iets te claimen. Er zijn niet alleen de moeilijkheden van Kris Peeters (CD&V) rond Arco en andere tutti quanti, maar even goed heeft Koen Geens (CD&V) het ook moeilijk om al zijn hervormingen eigenlijk te laten doorgaan.”

“Dus ofwel gaan ze daar echt een mental shift doen en zeggen van ‘kijk, de lokale verkiezingen hebben getoond dat wij het beste de burger begrijpen’, want dat is het. En als ze van daaruit een platform zouden bouwen, dan zouden ze een betere kans maken voor mei van volgend jaar. Doen ze dat niet, dan moeten ze met het palmares van deze federale ploeg naar de kiezer. Ik vrees dat dat een klein beetje boven het haalbare zal zijn.”

Voor De Wever en zijn N-VA staat in Antwerpen ook veel op het spel: houdt hij stand daar?
“In elk geval verwacht ik niet dat zijn massief leiderschap daar in twijfel zal getrokken worden. Daar zal een degelijk resultaat staan. Of hij dat dan kan omzetten in een meerderheid, dat is nog een ander geval. Maar zijn eigen persoonlijke score en die van zijn partij Antwerpen, die zal echt wel overeind blijven, solide blijven.”

“Waar zij op nationaal vlak eigenlijk ook goed uitkomen, is het leiderschap van Jan Jambon. Alle terroristische dreigingen. Dat heeft hij helemaal naar zich getrokken. Je ziet dat zelfs in data bij Franstalige kiezers: men betrouwt dat. Men heeft daar het gevoel: die man heeft dat in handen en doet dat zeer goed.”

“En bij Francken heb je voor en tegen. Mijn persoonlijk vermoeden is dat we in april/mei van volgend jaar de grote confrontatie gaan krijgen tussen het beleid van Francken en dat van z’n voorganger, Maggie De Block (Open Vld). Ik denk dat als je dat gaat vergelijken … Zij is naar hem toe zeer beschaafd geweest, heeft eigenlijk haar beleid nog niet eens in tegenstelling gezet.”

“Maar ik denk dat alle media de kans zullen krijgen om die confrontatie nog een keer aan te gaan. Dat wordt een interessante volgens mij.”