De jongste 25 jaar is bijna 1 miljoen vierkante kilometer van dat Amazonewoud verwoest. Dat is een gebied dat ongeveer zo groot is als 30 keer België, of Frankrijk en Spanje samen. Dat gebeurde voornamelijk in Brazilië, maar ook in Peru, Colombia, Venezuela, Suriname, Guyana en Frans-Guyana. Het komt neer op gemiddeld zo’n 200.000 hectare per dag, ofwel 40 voetbalvelden per minuut. En dat is alleen maar de Amazone.

De ontbossingspercentages daalden tussen 2004 en 2012 lichtjes. Maar sindsdien nemen ze weer toe, vooral in de afgelopen jaren, sinds Jair Bolsonaro president van Brazilië werd. In 2018, toen Bolsonaro campagne voerde als een patriottische man van het volk, voorspelden wetenschappers dat zodra de Amazone meer dan 25 procent van zijn boombedekking zou verliezen, het een droger ecosysteem zou worden omdat ontbossing weerpatronen verandert (vanwege hoe bomen ademen) wat op zijn beurt de regenval vermindert. Bovendien, naarmate het bos versnipperd wordt, zullen gebieden die worden omringd door weilanden soorten verliezen in een proces dat biogeografen “ecosysteemverval” noemen.

Aan huidig tempo is in 2064 Amazonewoud foetsie

Kortom, het Amazonewoud is aan het sterven. Hele genetische bibliotheken van soorten – bomen, zoogdieren, vogels, reptielen, insecten die al eonen in de maak zijn en verfijnd door natuurlijke selectie – worden weggevaagd om plaats te maken voor koeien. Robert Walker, een kwantitatieve geograaf aan het Centrum voor Latijns-Amerikaanse studies van de Universiteit van Florida, heeft gezegd dat, tenzij er iets ongekends gebeurt, hij voorspelt dat het grootste regenwoud op aarde in 2064 zal zijn weggevaagd.

Als dat zo is, zullen lokale opportunisten – gewapend met kettingzagen en bulldozers – iets meer dan een eeuw nodig hebben gehad om een ​​regenwoud te vernietigen dat 10 miljoen jaar oud is en bestaat uit zo’n 390 miljard bomen. In de hete, brute en niet al te verre toekomst, wanneer historici de vernietiging van de eigen thuisplaneet door de mensheid beschrijven, zal het verwoesten van het Amazonewoud een groot hoofdstuk innemen. En alle redenen waarom het moest gebeuren zullen banaal lijken totdat op de twee fundamentele oorzaken na: onwetendheid en hebzucht.

Je bewust zijn van een probleem is natuurlijk iets anders dan weten wat je eraan kunt doen. Twee jaar geleden zag de wereld hoe zo’n 40.000 branden woedden in het Amazone-regenwoud, meer dan twee keer zo veel als normaal, waarbij zoveel rook werd geproduceerd dat de lucht van São Paulo, Brazilië, honderden kilometers verderop, werd verduisterd. Deze branden waren meestal door de mens veroorzaakt: boeren en veeboeren stichtten ze illegaal zodat ze hun veeteeltactiviteiten konden uitbreiden. Wereldleiders zetten Brazilië onder druk om de branden te beëindigen en boden hun steun aan, maar Jair Bolsonaro, de president van het land, weigerde elke hulp.

Het probleem met de hamburger die je eet

De publieke aandacht verdween snel, maar het veeteeltprobleem niet. De EU is de derde grootste importeur van Braziliaans vlees – en eigenlijk de tweede want Hong Kong importeert grotendeels voor de nummer één, China. De meer dan 600 miljoen euro aan Braziliaans vlees die Europa importeert, is goed voor 21 miljoen ton aan broeikasgasemissies – of de jaarlijkse voetafdruk van meer dan anderhalf miljoen EU-burgers. Een koe die op een stuk ontboste Amazone is grootgebracht, kan nu in uw cheeseburger zitten.

Dit is hoe veel verhalen over de vernietiging van de natuurlijke wereld lijken te gaan: de aandacht van de wereld gaat naar een crisis, er verandert niets, de aandacht gaat ergens anders heen. Deze problemen lijken zo groot dat we er op de een of andere manier bij betrokken zijn – iemand heeft die hamburger besteld – en toch kunnen we er niet echt iets aan doen op de noodzakelijke schaal.

Maar dit is de reden waarom we wetten hebben waarmee we kunnen proberen dergelijke problemen aan te pakken op een schaal die nodig is. De meeste illegale ontbossing wordt veroorzaakt door boeren die een paar belangrijke grondstoffen willen produceren, waar wereldwijde consumenten steeds meer van eisen.

Drie voorstellen in de maak

Als onderdeel van een wereldwijde inspanning om de grondoorzaken van ontbossing aan te pakken, komen de Amerikanen alvast aan tafel op COP26 met een interessant initiatief. Het Amerikaanse Congres wil de Lacey Act, de wet die voorkomt dat bedrijven illegaal verhandelde dieren en planten in de Verenigde Staten importeren, uitbreiden tot zes goederen – palmolie, sojabonen, vee, rubber, pulp en cacao. Allemaal dingen die tot de grootste aanjagers van illegale ontbossing behoren.

De nieuwe wet zou bedrijven verplichten om een ​​papieren spoor voor bepaalde goederen te genereren om ervoor te zorgen dat ze niet afkomstig zijn van illegale ontbossing, die douanebeambten vervolgens aan de grens zouden kunnen controleren. Het voorstel zou illegale ontbossing classificeren als een financieel misdrijf, waardoor openbare aanklagers zich kunnen richten op bedrijven die de opbrengsten ervan gebruiken om criminele activiteiten te financieren.

Het wetsvoorstel maakt deel uit van een nieuwe, transatlantische poging om de economische oorzaken van illegale ontbossing aan te pakken. Het Britse parlement overweegt zijn eigen wetsvoorstel dat de invoer van bepaalde met ontbossing verband houdende goederen zou beperken, voorafgaand aan COP26. De Europese Unie werkt aan een soortgelijke verordening, zo blijkt deze week uit een uitgelekt concept.

Steun uit onverwachte hoek

De drie voorstellen zouden alleen betrekking hebben op ontbossing die ook effectief illegaal is in het land waar ze plaatsvindt. Dat is meer dan 94 procent van de ontbossing die plaatsvindt in het Amazone-regenwoud in Brazilië, en meer dan 80 procent van de Indonesische tropen. Maar het zou niet lukken om grondstoffen uit een groot deel van de Braziliaanse Cerrado te blokkeren, een graslandecosysteem dat opmerkelijk genoeg zelfs nog meer bedreigd is dan de Amazone. Volgens het Wereld Natuur Fonds wordt immers slechts 3 procent van de Cerrado beschermd door de Braziliaanse wet.

Desalniettemin: als de Amerikanen, de EU en het VK genoeg druk kunnen zetten om ook China te overtuigen om een gelijkaardige politiek te gaan varen, zou dat één van de grote overwinningen voor het klimaat zijn op COP26.

Ze krijgen daarbij steun uit onverwachte hoek: paus Franciscus, de aartsbisschop van Canterbury Justin Welby en de orthodoxe oecumenische patriarch Patrick Bartholomew. De drie belangrijkste christelijke leiders van de wereld hebben onlangs “A Joint Message for the Protection of Creation” uitgegeven, waarin christenen overal worden gevraagd “te luisteren naar de roep van de aarde”. Dit omvat iedereen, rijk en arm, oud en jong, die hun gedrag moet onderzoeken en “zinvolle offers moet brengen ter wille van de aarde die God ons heeft gegeven”. De drie smeekten ook de wereldleidersop de komende “moedige – en noodzakelijke – keuzes” te maken.