In de schaduw van Macron: hoe de Franse president de Belgische politiek fundamenteel beïnvloedt

Als het in Parijs regent, druppelt het in Brussel. Die boutade geldt meer dan ooit voor de politiek: zeker Franstalig België blijkt andermaal compleet in de ban van de Franse presidentsverkiezingen. Het fenomeen dat zich daarbij aftekent, mag gelden als een afspiegeling van wat België te wachten staat: zowel extreemrechts als extreemlinks staan er sterker dan ooit. Maar het is vooral Emmanuel Macron die de Belgische politieke kringen beïnvloedt: wie slaagt erin om in België het centrum te verenigen, om een nieuwe wind te laten waaien? Velen voelen zich geroepen, voorlopig beweegt het landschap nauwelijks.

In het nieuws: De eerste ronde van de Franse presidentsverkiezingen, met 27,6 procent voor Emmanuel Macron maar vooral 23,4 procent voor Marine Le Pen en een opvallende 21,95 procent voor Jean-Luc Mélenchon.

De details: Wie gisteren naar de RTBF keek, had het gevoel integraal deel uit te maken van Frankrijk.

Bij de Franstalige openbare omroep gingen ze er volledig voor: een groots opgezette verkiezingsshow, die zo kan rivaliseren met de eigen verkiezingen. Het bevestigt het beeld dat de Franstalige Belgen eigenlijk meer bezig zijn met de Franse politiek dan met het eigen land: het cultuurgebied is nu eenmaal dat van de Franse taal, met Parijs als epicentrum.
En ook Le Soir en La Libre gingen helemaal mee in die gigantische aandacht voor de Franse electorale strijd. Daarbij speelt ook een stukje opportunisme mee: de Franse wet verbiedt haar media om op voorhand voorlopige projecties van de uitslag op basis van peilingen te geven. De Fransen moeten dus wel massaal kijken of surfen naar Belgische of Zwitserse media, willen ze snel de uitslag weten: een opportuniteit die men ten zuiden van de taalgrens niet laat liggen, één avond om de zoveel jaar maken zij het nieuws in Parijs.
Maar dat het héél erg leeft, leidt geen twijfel: gisterenavond mengden ook de Belgische partijvoorzitters zich in het debat. Georges-Louis Bouchez (MR) eiste de overwinning van Macron bijna op als die van zichzelf: “Heel mooi resultaat voor Emmanuel Macron, een aanmoediging voor Frankrijk en Europa.” Daarbij ziet men bij de MR in België Macron als “één van hen”: zijn partij maakt immers deel uit van de ALDE-fractie, de liberalen, in het Europees Parlement.
Maar Bouchez maakte zich vooral vrolijk over de afgang van socialisten en groenen in de eerste ronde. Hij had het over “het failliet van een PS, die los staat van de werkelijkheid”.
Dat verlies moest ook Paul Magnette (PS) erkennen: “De eeuwige tragedie van links: verdeeld, en zo speelt ze het spelletje van rechts en extreemrechts. Ze moet zich nu verenigen om Le Pen aan te pakken, en ook Macron bij de parlementsverkiezingen te verslaan en zo een antisociale en antiklimaatpolitiek te voorkomen”, zo orakelde hij.

The Big Picture: Links heeft een echt probleem, de hete adem van neo-communisten zit permanent in de nek van de socialisten.

De oproep van Magnette klinkt vooral als een pijnlijke noodkreet: de PS in Frankrijk én in België moest met lede ogen toekijken hoe extreemlinks alweer een stroomstoot kreeg gisterenavond. Jean-Luc Mélenchon was de verrassing van de verkiezingen, enkele dagen geleden zat hij nog een pak percenten af van zijn uitslag.
De extreemlinkse Mélenchon draait op een mix van verontwaardiging en woede, gekruid met de nodige Franse arrogantie. Maar voor Raoul Hedebouw en co is het spek voor de bek. De PVDA-PTB had de keuze uit meerdere (neo-)communistische kandidaten (dat is nu eenmaal de traditie bij extreemlinks), maar jubelde bij de winst van Mélenchon:
- “Deze resultaten openen een perspectief voor sociale weerstand en de strijd die komt. Een strijd die meer dan ooit nodig is.”
- “De instorting van de PS en klassiek rechts tonen dat er enorm veel verwacht kan worden van authentiek links als politieke kracht vandaag.”
Opvallend: de afgelopen dagen ging Le Soir zo ver om in België te peilen naar de steun/sympathie voor Mélenchon, ten opzichte van Anne Hidalgo, de kandidate van de PS in Frankrijk. En daarbij steunde de PS-top, zij het wat met tegenzin, toch Hidalgo: zowel Magnette als bijvoorbeeld Thomas Dermine (PS) of Ahmed Laaouej (PS) spraken zich voor haar uit. Maar machtige socialisten zoals Thierry Bodson, de FGTB-baas, of zelfs Jean-Pascal Labille, de baas van de socialistische mutualiteiten, gaven openlijk toe Mélenchon te steunen.
Het is meer dan een teken aan de wand voor de PS in België, die kampt met lastige peilingen en de adem van de PTB-PVDA in de nek. Zeker in Brussel, waar men nu al maanden kampt met gebrek aan duidelijk leiderschap voor de PS, lijkt de zaak stilaan dramatisch te worden.
En ook in Vlaanderen rukt PVDA op in peilingen, een relatief nieuw electoraal fenomeen. Zeker voor Groen, dat in die peilingen duidelijk voorbijgestoken is door de partij van Hedebouw, is er weinig positief nieuws te rapen: de groenen scoorden niet gisterenavond in Frankrijk. De wind waait uiterst links.

De essentie: Macron heeft het ‘centrum’ helemaal leeggezogen en het landschap hertekend.

Als een van de weinige partijvoorzitters in Vlaanderen maakte Joachim Coens (CD&V) gisteren ook de staat op van de Franse verkiezingen: “Vier gelijke blokken in de resultaten van de eerste ronde Franse presidentsverkiezingen: extreem links, extreem rechts, nieuw centrum en de afwezigen. Wordt nog spannend in de tweede ronde.”
Coens had daarbij gelijk, dat om te beginnen een pak Fransen niet gingen stemmen: 26,5 procent kwam niet opdagen. Maar vooral is er de vaststelling dat geen enkele van de andere kandidaten uit het centrum, zowel de PS-kandidate Anne Hidalgo als de rechtse kandidate Valérie Pécresse, maar ook de groenen, meer dan 5 procent haalt. Voor de ooit zo machtige PS is het resultaat van Hidalgo, toch de burgemeester van Parijs, zelfs compleet beschamend: 1,74 procent.
Die ondergang van klassiek links, maar eigenlijk ook van rechts, is al langer bezig in Frankrijk, maar nu nog eens expliciet bevestigd. Met zijn “La République en Marche!” startte Macron in 2016 een heel nieuwe partij, of liever ‘beweging’, tegenwoordig het modewoord. Die blijft vooral draaien rond de persoon van de president.
Al in 2017 veroorzaakte die opkomst van Macron én de complete ondergang van de PS een opstoot in België: het cdH, dat jarenlang aan de PS gekleefd zat in een veilige rol van juniorpartner, voelde zich plots gesterkt om de socialisten koud te dumpen. De analyse was immers dat ook in Franstalig België een nieuwe wind zou waaien. De Waalse regering werd opgeblazen, en de MR kwam in de plaats van de PS. Men hoopte op een soortgelijk fenomeen in België: het centrum zou opstaan.
Het bleek het tegendeel: het cdH bekwam eigenlijk nooit van die bocht. In plaats van de gedroomde winst, wachtte in 2019 een klap bij de verkiezingen. En vooral: het maakte de kleine speler in het centrum onstabiel. Een belangrijk dominosteentje om regeringen te maken ontbrak plots.
Want maandenlang weigerde Maxime Prévot (cdH) en co in gelijk welke coalitie te stappen, Waals, Brussels en federaal, wat de andere partijen uiteindelijk dreef naar ideologisch wat ongemakkelijke paarsgroene coalities, en de daarbij horende permanente spanningen tussen MR, PS en Ecolo.

Dé vraag van 1 miljoen: Kan er in België zo’n ‘Macron’ opstaan?

Al veel langer dan gisterenavond maakt men in verschillende centrumpartijen in België, zowel in Vlaanderen als Franstalig België de analyse dat er een hertekening komt in het midden, naar analogie met Frankrijk. Sommigen wachten er wanhopig op.
Daarbij geldt de figuur van Macron als inspiratie: “niet links of rechts, maar progressief“, zeker bij de Vlaamse liberalen gaat het erin als zoete koek bij de linkervleugel. Die heeft het steeds moeilijker met de koers die Egbert Lachaert (Open Vld) nu al maanden krampachtig probeert uit te zetten, niet rond, maar naast premier Alexander De Croo (Open Vld). Die staat ideologisch alvast niet ver van Macron: de buitenlandpolitiek van Brussel schrijft zich haast systematisch in de logica van Parijs in.
Het ongenoegen broeit in die mate, dat verschillende bronnen binnen Open Vld erop wijzen dat vroeg of laat de vulkaan openbarst. Alleen: het zal De Croo zelf moeten zijn die de keuze moet maken. “En Alexander is altijd eigenlijk maar bezig geweest met één ding: zichzelf. Dat zal dus op een bepaald moment de doorslag geven”, zo stelt een kopstuk cynisch.
Evengoed is er CD&V. Met peilingen onder of rond de 10 procent blijft het krasselen. Voorzitter Joachim Coens krijgt maar geen vaste grond onder de voeten, en zijn top helpt niet. Ook dit weekend, in De Morgen, kreeg boegbeeld Annelies Verlinden (CD&V) geen expliciete steun over haar lippen voor een nieuwe termijn voor Coens.
Dat Verlinden zelf ooit een blitzstart maakte, en als een “potentiële nieuwe Macron” gezien werd, binnen haar eigen partij, moet vandaag bitter smaken voor haar: de buzz rond haar figuur lijkt na de coronacrisis helemaal weg. Haar nieuwste project, de staatshervorming, dreigt dan weer een complete afknapper te worden.
Dat maakt dat de enige Macron-figuur die aanwezig lijkt bij CD&V, om een nieuwe ‘beweging’ rond te bouwen staatssecretaris Sammy Mahdi (CD&V) is. Hij kan zich optrekken aan de jongste peilingen, maar lijkt onvoldoende steun bij de rest van de partijtop te hebben.
En er is het onverwikkelde voorbeeld van cdH. Het ‘centrum’ in Franstalig België is wanhopig op zoek naar die Macroniaanse heropstand, die er maar niet lijkt te komen. Dit jaar veranderde Prévot zijn partij van naam, naar “Les Engagés”: een beweging eerder dan een partij, met geen enkele verwijzing naar christendom of recenter het ‘humanisme’, en zelfs geen oranje meer in het logo, maar een soort appelblauwzeegroen als basiskleur.
Het resultaat oogt zoals de naam van de nieuwe partijkleur: zowat alles en niets past nu bij de partij. Want het meest essentiële dat Prévot had moeten doen, om zijn partij opnieuw relevant te maken in het spel van de Belgische partijpolitiek, lijkt hij maar niet over zijn hart te krijgen: opnieuw de banden aanknopen met CD&V, en één familie vormen. Die familieband blijft, zeker voor de kleinste, de beste garantie op een verzekerd zitje aan de onderhandelingstafel: vraag het maar aan Open Vld, Groen of Vooruit.

Het brute antwoord op de vraag van 1 miljoen: In België staan de kieskringen én vooral de partijfinanciering in de weg.

Dat er geen Macron in België zal komen, is een analyse die ze bij N-VA al langer maken. Al kan er een stuk wishful thinking inzitten, voor de marktleider: zij zouden het meest kunnen verliezen bij zo’n komst. Dezelfde redenering is overigens ook bij de PS te horen.
Daarbij speelt om te beginnen het kiessysteem: doordat er geen nationale kieskring meer is (de Senaat had vroeger een dergelijk systeem, nu is er enkel nog het Europees Parlement), kunnen er niet echt ‘nationale’ kandidaten zijn. In 2007 was er een laatste keer zo’n campagne, en toen haalde Yves Leterme een monsterscore van één miljoen persoonlijke stemmen, waarbij hij zijn kartel van CD&V en N-VA naar een ongekende hoogte tilde.
Open Vld zou dus in 2024 wel een hele campagne rond premier De Croo kunnen bouwen, enkel in Oost-Vlaanderen kan men op hem stemmen. In 2014 was dat bijvoorbeeld zichtbaar voor Maggie De Block (Open Vld), die erg goed scoorde na een campagne waarin ze opdook met ‘vleugels’, maar die enkel in Vlaams-Brabant een handvol extra zetels voor haar partij opleverde.
Dat systeem bevestigt dus de macht van de partijen, boven de individuele kandidaat. Maar het is vooral het royaal gefinancierde systeem van overheidssteun voor partijen dat doortikt. Want elke partij krijgt geld per stem die ze haalt, en zo heeft elk hoofdkwartier ondertussen een ferme oorlogskas.
Dat maakt verschuivingen erg moeilijk: wie weg gaat om iets nieuws te beginnen, verliest meteen de centen, en moet het opnemen tegen kleine kmo’s met een apparaat en vooral budgetten. “Zonder een fundamentele hervorming van de partijfinanciering komt er nooit een echte hertekening van het landschap, daar ligt de sleutel”, zo stelt een Vlaamse partijvoorzitter onomwonden.

Genoteerd: In Vlaanderen staat Vlaams Belang te trappelen om felicitaties over te maken aan Parijs.

“Samen met Gwendolyn Rutten ben ik heel blij dat een vrouw naar de tweede ronde gaat bij de Franse presidentsverkiezingen! Wow! Voor soevereiniteit. Voor koopkracht. Voor identiteit, maar vooral voor Frankrijk!” Het moet lang geleden zijn dat men bij Vlaams Belang zo bezig was met het lot van Frankrijk en de Fransen, maar gisteren was Barbara Pas, de fractieleider van Vlaams Belang jubelend over de uitslag van Marine Le Pen. Daarbij kon ze het niet laten om voormalige Open Vld-voorzitter Rutten wat te jennen: die kwam al meerdere keren op over het lot van vrouwen in de politiek.
Het is geen toeval dat Vlaams Belang, waar ook voorzitter Tom Van Grieken uitgebreid Le Pen feliciteerde, zo extatisch reageerde. Van Grieken had het over een Le Pen die “afgeschreven was door de pers, verraden door partijgenoten, en uitgespuwd door de politieke elite”, maar nu toch gewonnen had. De Vlaams Belang-top spiegelt zich al jaren aan Frans extreemrechts, en met name dan het kamp Le Pen. En Van Grieken was haar ook expliciet trouw gebleven.
De opkomst van Éric Zemmour, die gisteren uiteindelijk maar een mager resultaat haalde, had immers extreemrechts verdeeld, in Frankrijk, maar ook in België: Filip Dewinter lonkte openlijk naar Zemmour. Maar de Vlaams Belang-top is de steun van Le Pen, toen Van Grieken en co na 2014 erg diep zaten, nooit vergeten.
Het enthousiasme vandaag bij Vlaams Belang is groot, vooral omdat het lijkt alsof Le Pen wel echt kans maakt in de tweede ronde, deze keer: de peilingen voorspellen een nipte race, waarbij Marcon maar enkele procenten voor ligt op de kandidaat van het Rassemblement National (RN). Men durft te dromen, bij Vlaams Belang: Le Pen als presidente, dat zou een aardverschuiving zijn, ook voor hen.

Opvallend: De oorlog in Oekraïne, en vooral de banden tussen Le Pen en Poetin lijken helemaal vergeten.

Aanvankelijk leek het alsof Le Pen last zou krijgen van haar verleden, waarbij ze meermaals tegen het regime van Poetin aanschuurde: de politica ontmoette ook de Russische president. Maar er waren vooral de schimmige financieringen: het Front National, de voorloper van het RN, kreeg in 2014 bijna 11 miljoen euro aan leningen uit Rusland om de kiescampagne te financieren. Twee miljoen daarvan kwam via Cotelec, een door de Russen gerund fonds dat opereert vanuit Cyprus. In ruil zou Le Pen dan de bezetting van de Krim openlijk steunen.
Uiteindelijk leken die banden Le Pen niet te deren: ze komt met glans uit de eerste ronde. Maar uiteraard wacht straks een harde tweede ronde, waarbij die kwestie ongetwijfeld nog terug op tafel komt. In de campagne van 2017 werd Le Pen vooral bij de rechtstreekse tv-debatten ingemaakt door Macron.
In heel West-Europa worstelt extreemrechts met een jarenlange vrijage met het regime van Poetin. Ook Vlaams Belang kampt ermee: nog dit weekend haalde voorzitter Van Grieken in Het Nieuwsblad hard uit naar Frank Creyelman, de fractieleider en sterke man van het Belang in Mechelen. Creyelman geldt als een absolute vertrouweling van het kamp Dewinter, waar anderen zich plots expliciet intern van distantiëren.
“Hij zou beter de eer aan zichzelf houden“, zo stelde Van Grieken over Creyelman, waarbij hij de woorden “clownesk” in de mond nam. Die Creyelman was immers in 2014 nog op uitnodiging van de Russen in de Krim als “waarnemer” bij door Rusland georganiseerde schijnverkiezingen, en duikt regelmatig op op de Russisch tv als “expert”. “Hij liep acht jaar geleden dronken op de Krim rond om zich wat interessant te maken”, zo stelt Van Grieken.
De voorzitter deelt zo wel een verbaal zetje uit, maar doet verder niets: Creyelman uit de partij zetten lijkt de brug te ver, zonder daarbij echt in conflict te komen met Dewinter. Klassiek Van Grieken, die altijd heel behoedzaam om is blijven gaan met het aangebrande verleden van de partij, en altijd de lieve vrede verkoos boven de cesuur.
Toch is de zaak niet helemaal afgelopen: in de Kamer dringt Open Vld aan op een aantal onderzoeken, onder meer van de Staatsveiligheid, naar financiering van politieke organisaties en beïnvloeding door Rusland. De analogie met Nederland, waar de Tweede Kamer ook zo’n onderzoek beval, is duidelijk.
“Poetin heeft in dit halfrond duidelijk bondgenoten”, sneerde premier De Croo al bij het begin van de oorlog naar de Vlaams Belang-fractie. Als blijkt dat Creyelman of Dewinter zelf geld kregen om reisjes te organiseren (wat door Vlaams Belangers zelf gefluisterd wordt), dan zit Van Grieken straks wel met een probleem.

Om te volgen: de Oostenrijkse Kanselier Karl Nehammer reist naar Moskou.

Het is de eerste EU-regeringsleider in lange tijd die op bezoek gaat bij Vladimir Poetin, maar de Oostenrijkse kanselier Nehammer gelooft erin: hij gaat praten met de Russische president.
Die uitstap leidde al tot forse kritiek vanuit Oekraïne, waar niemand gelooft dat er een ernstig gesprek kan volgen met de Russen, nu ze net een nieuw offensief in de Donbas-regio hebben gelanceerd. De Oekraïense president Zelensky sprak vanmorgen van “tienduizenden Russische troepen die zich verzamelen in de regio”.
Nehammer, die militair ‘neutraal’ is, want geen lid van de NAVO, uitte zich wel duidelijk tegen de oorlog, en wil van Poetin humanitaire corridors afdwingen. Ook zal hij volgens Oostenrijkse regering “de waarheid gaan vertellen”, over de oorlog.
De vraag is vooral of de EU nog verder zal gaan in haar sancties: er is sprake van een olie-embargo, verschillende Europese landen dringen daaropaan.

Opvallend: Vivaldi wil geen olie-embargo tegen Rusland.

Met premier Alexander De Croo (Open Vld) op verlof, kon de federale Vivaldi-coalitie al een voorsmaakje krijgen van wat ooit gebeurt, als de huidige eerste minister voor een internationale job zou kiezen: Vincent Van Quickenborne (Open Vld) was even waarnemend premier.
Op VTM maakte hij zondag meteen duidelijk dat België zo’n olie-embargo niet ziet zitten. Daarmee zet hij Vivaldi op een erg voorzichtige Duitse lijn. Onder meer ook Hongarije wil van zo’n embargo niet weten. Maar landen die meer afhankelijk zijn van de olie en vooral het gas van Rusland, zoals Italië, hadden eerder al duidelijk gemaakt dat zij geen probleem zouden hebben, en geen veto zouden stellen tegen zo’n actie.
Zeker in Oost-Europa is de bereidheid groot om de gaskraan volledig dicht te draaien. Maar Van Quickenborne schermde met een doomscenario: “De prijzen aan de pomp zullen verdubbelen, als we de oliekraan uit Rusland zouden dichtdoen. 35 procent van onze olie komt uit Rusland.”
Eerder riepen onder meer de socialisten en groenen in de coalitie al op om een boycot van de import van diamanten in te voeren. Dat zou vooral zwaar de Antwerpse sector hard treffen. Maar sancties in de energiesector, die Rusland honderden miljoenen euro’s per dag opleveren, blijven voorlopig op een aarzelende houding botsen.