Naarmate de weken verstrijken en de Russische gasleveringen schaarser worden, neemt het risico op een koude Europese winter toe. Zonder onmiddellijke actie van de Europese regeringen zouden de koelste maanden van het jaar wel eens heel moeilijk kunnen worden, zegt het Internationaal Energieagentschap (IEA).

Rusland is van plan Europa onder druk te blijven zetten door de aardgasstromen af te knijpen nu de winter nadert. Vandaag is dit niet langer een mogelijk risico, maar een reële bedreiging, waarschuwt het IEA in een nieuw rapport. Terwijl de organisatie eerder een 10-puntenplan had gedeeld om de Europese afhankelijkheid van Russisch aardgas te verminderen, somt ze nu vijf maatregelen op die onmiddellijk moeten worden uitgevoerd als Europa de komende winter niet in een moeilijke positie wil verkeren.

Gasreserves

Hoewel de EU al aanzienlijke inspanningen heeft geleverd om van de Russische gasleveringen af te geraken, met name door zich tot andere leveranciers te wenden, heeft zij haar doelstellingen inzake de opslag van aardgas nog lang niet bereikt. Europa wil zoveel mogelijk van zijn gasreserves aanvullen: niet alleen om het in de winter warm te hebben, maar ook om voorbereid te zijn voor het geval Rusland van de ene op de andere dag besluit zijn gasleidingen volledig af te sluiten.

Ervan uitgaande dat de gasstromen via Nord Stream na 21 juli hervat worden – de pijpleiding is momenteel gesloten wegens onderhoudswerkzaamheden – en dat Europa dus zijn gasvoorraden kan blijven aanvullen, zou het nog steeds mogelijk zijn om 90 procent van zijn opslagcapaciteit te bereiken. Maar daarvoor zal het statenverband wel onmiddellijk in actie moeten schieten.

Als eerste stap, nog voordat het gas op begint te raken en de temperaturen gaan dalen, is het van essentieel belang dat de EU haar huidige gasverbruik vermindert en het bespaarde gas opslaat. Door de exorbitante gasprijzen gebeurt dit al, maar er zijn meer inspanningen nodig, aldus het IEA.

“Aanzienlijke extra bezuinigingen zijn nodig om Europa voor te bereiden op de strenge winter die voor ons ligt”, klinkt het in de analyse. Volgens het IEA moet ongeveer 12 miljard kubieke meter extra gas bespaard worden: dat is genoeg om ongeveer 130 LNG-tankers te vullen.

Onmiddellijke actie

Er zijn grote inspanningen nodig, want het zal niet volstaan om zich tot andere leveranciers te wenden om de Russische gasvolumes te vervangen, zelfs niet als die hun leveringen opvoeren. De kans dat de nieuwe aanvoerroutes door iets worden verstoord of dat de geleverde hoeveelheden te ambitieus zijn, is te groot. Daarom stelt de uitvoerend directeur van het IEA, Fatih Birol, 5 concrete maatregelen voor die de Europese leiders snel moeten treffen:

• Lancering van een veilingsysteem om industriële gasverbruikers in de EU ertoe aan te zetten de vraag te verminderen. Hierbij moeten bedrijven zelf laten zien hoeveel gas ze besparen. Industriële gasverbruikers kunnen een deel van hun gasvoorraad aanbieden; dit moet leiden tot een grotere efficiëntie.
• Minimalisering van het gasverbruik in de elektriciteitssector: tijdelijke vervanging van gas door steenkool of stookolie voor de opwekking van elektriciteit, en versnelde invoering van groene energiebronnen, waaronder kernenergie.
• Verbetering van de coördinatie tussen gas- en elektriciteitsbedrijven in heel Europa, ook wat betreft de mechanismen voor het afvangen van pieken: dit moet het effect van een lager gasverbruik op de elektriciteitssystemen verminderen. Strikte samenwerking op het gebied van de exploitatie van thermische centrales op nationaal en Europees niveau.
• Vermindering van de elektriciteitsvraag van huishoudens door normen voor airconditioning te bepalen: regeringen en openbare gebouwen moeten het goede voorbeeld geven.
• Harmonisering van de noodplanning in de hele EU op nationaal en Europees niveau: dit moet maatregelen ter vermindering van het aanbod en solidariteitsmechanismen behelzen. Het IEA roept op tot een eensgezind Europees antwoord op de crisis.

Als Europa er niet in slaagt dergelijke maatregelen te treffen, zou de EU deze winter wel eens in een uiterst kwetsbare positie kunnen verkeren.

Wat als Rusland de gastoevoer volledig afsluit?

Het advies van het IEA houdt in dat Rusland de aardgasleveranties aan Europa op 21 juli zal hervatten op hetzelfde niveau als vóór de onderhoudswerkzaamheden. Maar het risico bestaat altijd dat het Kremlin iets anders zal besluiten, zelfs als dat betekent dat het land zijn inkomsten uit gasexport naar de EU zal zien afnemen.

Het is een feit dat de sterk gestegen energieprijzen van de afgelopen maanden de Russische zakken hebben gevuld; zo is het bedrag van de inkomsten uit de olie- en gasexport naar Europa verdubbeld in vergelijking met het gemiddelde van de voorgaande jaren. Dit is een aanzienlijke toevloed van kapitaal, wat Poetin mogelijk de aardgasvoorziening louter als politiek wapen doet gebruiken.

“Als Rusland besluit de gastoevoer volledig stop te zetten voordat Europa zijn opslagniveau van 90 procent kan bereiken, zal de situatie nog ernstiger en moeilijker worden. Dit zal een koelbloedig leiderschap, een zorgvuldige coördinatie en een hoge mate van solidariteit vereisen. De Europese leiders moeten zich nu op deze eventualiteit voorbereiden om de potentiële schade te voorkomen die het gevolg zou zijn van een onsamenhangende en destabiliserende reactie”, aldus Fatih Birol.

De komende maanden zullen voor Europa waarschijnlijk niet van een leien dakje lopen.

(lb/fjc)