We kennen pinguïns allemaal als de schattige vogels die over de sneeuw waggelen of tussen het ijs zwemmen op Antarctica. Maar pinguïns zijn niet afkomstig uit dat continent, zoals wetenschappers al jaren geloven. Volgens een nieuwe studie zijn de dieren voor het eerst geëvolueerd in Australië en Nieuw-Zeeland.

Onderzoekers aan de universiteit van Californië werkten samen met musea en universiteiten over de hele wereld. Ze analyseerden bloed- en weefselstalen van achttien verschillende soorten pinguïns. Met de informatie die ze terug vonden in de DNA-sporen konden ze terug in de tijd kijken. Op die manier kregen ze zicht op de verspreiding van pinguïns doorheen de geschiedenis.

Verhuis naar koudere gebieden

“Onze resultaten tonen aan dat de pinguïnkroongroep (de laatste gemeenschappelijke voorouder, red.) ontstaan is tijdens het Mioceen (geologisch tijdperk) in Nieuw-Zeeland en Australië, niet in Antarctica zoals eerder gedacht”, zeggen de onderzoekers. Ze publiceerden hun studie maandag in het wetenschappelijk tijdschrift Proceedings of the National Academy of Sciences.

“Pinguïns leefden eerst in gematigde milieus en verhuisden daarna naar het koude Antarctica.” De dieren zijn 22 miljoen jaar geleden ontstaan in Australië en Nieuw-Zeeland, concluderen de onderzoekers. Rond die tijd splitsten de voorouders van de konings- en keizerspinguïns zich af en verhuisden naar Antarctische wateren, waarschijnlijk aangetrokken door de grote voedselvoorraad daar.

Zuidelijke Oceaan

Vervolgens werd ongeveer 12 miljoen jaar geleden de Drake Passage, de zeestraat tussen Antarctica en het zuidelijkste puntje van Zuid-Amerika, volledig opengesteld. Hierdoor konden de pinguïns in de Zuidelijke Oceaan zwemmen en zich verspreiden naar de sub-Antarctische eilanden rond het continent en zelfs tot de warmere kustgebieden van Zuid-Amerika en Afrika.

Vandaag zijn de vogels nog steeds te vinden in Australië en Nieuw-Zeeland, evenals in Antarctica, Zuid-Amerika, de zuidelijke Atlantische Oceaan, Zuid-Afrika, op eilanden in de Indische Oceaan en in andere subtropische gebieden.

Goed aanpassingsvermogen

De studie werpt licht op het aanpassingsvermogen van de pinguïns in veranderende klimaten. “We kunnen aantonen hoe pinguïns zich hebben kunnen diversifiëren en aanpassen aan de ongelooflijk verschillende thermische omgevingen waarin ze vandaag leven. Die verschillen gaan van 9 graden Celsius in de wateren rond Australië en Nieuw-Zeeland tot negatieve temperaturen in Antarctica en tot 26 graden in de Galapagoseilanden”, zei Rauri Bowie, één van de hoofdonderzoekers en professor biologie aan de universiteit van Californië in Berkeley.

De onderzoekers wijzen evenzeer op het gevaar dat de pinguïns oplopen tijdens de huidige klimaatcrisis. “We willen erop wijzen dat het miljoenen jaren heeft geduurd vooraleer pinguïns zulke uiteenlopende habitats konden bezetten. In het tempo dat de oceanen op dit moment opwarmen, zullen de pinguïns zich niet snel genoeg kunnen aanpassen aan het veranderende klimaat.”

Aanpassen aan warmer klimaat

Het team was in staat om genetische aanpassingen te spotten die pinguïns toelaten om te overleven in een uitdagende omgeving. Zo evolueerden hun genen om de lichaamstemperatuur beter te reguleren, waardoor ze zowel in sub-nul Antarctische temperaturen als in warmere tropische klimaten kunnen leven.

Maar deze stappen in de evolutie namen miljoenen jaren in beslag, tijd die de pinguïns nu niet hebben, omdat hun populatie afneemt. “Op dit moment gaan de veranderingen in het klimaat en het milieu te snel voor sommige soorten om te reageren op de klimaatverandering”, waarschuwt professor Juliana Vianna.

Opwarming van de oceaan

Verdwijnend zee-ijs betekent minder broed- en rustplaatsen voor keizerspinguïns. Het verminderde ijs en de opwarming van de oceanen betekenen ook minder krill, het belangrijkste voedsel van de pinguïns. De op één na grootste keizerspinguïnkolonie ter wereld is bijna verdwenen, duizenden kuikens van de keizerspinguïns op Antarctica zijn verdronken toen het zee-ijs in 2016 door stormen verwoest werd. Herhaalde stormen in 2017 en 2018 leidden tot de dood van bijna alle kuikens op.

Sommige pinguïnkolonies op Antarctica zijn de laatste 50 jaar met meer dan 75 procent uitgedund, grotendeels als gevolg van de klimaatverandering. In de Galapagos nemen de pinguïnpopulaties af als gevolg van de opwarming van de oceaan. In Afrika heeft de opwarming van het zeewater voor de zuidkust ook geleid tot een drastische daling van de pinguïnpopulatie.

Gelukkig is er ook nog goed nieuws: onlangs bewezen nieuwe satellietbeelden dat er meer pinguïnkolonies op Antarctica zijn dan oorspronkelijk werd gedacht.