De chaos in het Capitool nadat een groep Trump-aanhangers het gebouw bestormde, en de angst dat de president in de laatste twee weken van zijn termijn de verdeeldheid in de VS nog meer gaat opstoken, heeft de roep om hem af te zetten versterkt. Mochten de pogingen van Trump om het Witte Huis vast te houden verder escaleren, dan is er wel degelijk een manier om hem snel de bevoegdheden van het presidentschap te ontnemen: door een beroep te doen op artikel 4 van het 25e amendement op de Amerikaanse grondwet. Hoe werkt dat?
Sommige leden van het Congres hebben opgeroepen tot een afzetting van Trump als een manier om hem vóór 20 januari uit het presidentschap te verwijderen en – dit is vooral belangrijk – hem te diskwalificeren om in de toekomst een federaal ambt te bekleden. Maar een aantal congresregels over hoe zo’n impeachment werkt, kunnen de zaken vertragen. Sectie 4 van het 25e amendement is waarschijnlijk de snellere oplossing – als genoeg leden van het kabinet van Trump het daarmee eens zijn, wat verre van zeker is.
Volgens dat amendement kunnen de vicepresident en een meerderheid van de kabinetssecretarissen concluderen dat de president “niet in staat is om de bevoegdheden en plichten van zijn ambt te vervullen”. Ze moeten dat op schrift stellen en naar de leiders van het Congres sturen. Zodra dat gebeurt, wordt de vicepresident onmiddellijk waarnemend president. Als de president zijn afzetting betwist, beslist het Congres over de kwestie. Twee derde van de stemmen van zowel het Huis van Afgevaardigden als de Senaat zijn dan nodig om de vicepresident de leiding te geven.
Zonder Pence gaat het nooit
Op artikel 4 is nooit een beroep gedaan. Vóór Trump gingen de besprekingen erover vooral in de optiek van een president die lichamelijk of geestelijk onwel werd (in de decennia voordat het in 1967 werd geratificeerd, hadden verschillende presidenten met ernstige gezondheidsproblemen te maken gehad). Maar vanwege het grillige bestuur van Trump, komt het vaak op andere manieren naar voren tijdens zijn presidentschap – zo besprak voormalig plaatsvervangend procureur-generaal Rod Rosenstein het inroepen ervan nadat Trump FBI-directeur James Comey in 2017 had ontslagen.
Sectie 4 geeft bepaalde topambtenaren de mogelijkheid om te beoordelen dat de president “niet in staat is om de bevoegdheden en plichten van zijn ambt te vervullen”. De eerste persoon die hierbij betrokken moet worden, is vicepresident Mike Pence – hij moet sowieso aan boord zijn. En Pence heeft een meerderheid van “de belangrijkste functionarissen van de uitvoerende macht” nodig die zich bij hem voegen.
Acht van deze 15
In een advies uit 1985 van het Office of Legal Counsel van het ministerie van Justitie werd die verwijzing naar “hoofdfunctionarissen” geïnterpreteerd als verwijzingen naar de kernsecretarissen van het kabinet (in plaats van andere ambtenaren op kabinetsniveau zonder secretaristitels). Momenteel zijn er 15 van die secretarissen. Dat zijn:
- Staatssecretaris Mike Pompeo
- Minister van Financiën Steve Mnuchin
- Waarnemend minister van Defensie Chris Miller
- Waarnemend procureur-generaal Jeffrey Rosen
- Minister van Binnenlandse Zaken David Bernhardt
- Minister van Landbouw Sonny Perdue
- Minister van Handel Wilbur Ross
- Minister van Arbeid Eugene Scalia
- Alex Azar, secretaris van Volksgezondheid en Human Services
- Secretaris Huisvesting en Stedelijke Ontwikkeling Ben Carson
- Minister van Transport Elaine Chao
- Minister van Onderwijs Betsy DeVos
- Minister van Energie Dan Brouilette
- Minister van Veteranenzaken Robert Wilkie
- Waarnemend minister van Binnenlandse Veiligheid, Chad Wolf
Dus, Mike Pence en een meerderheid van die groep (minstens 8 van de 15) zouden een ‘schriftelijke verklaring’ moeten ondertekenen dat Trump niet bekwaam is om de bevoegdheden van zijn ambt uit te oefenen. (Het Office of Legal Counsel zegt dat ze het niet fysiek hoeven te ondertekenen, maar gewoon “hun naam moeten laten toevoegen aan het document” op “een betrouwbare manier”.) En als ze dat doen, en die verklaring naar House Speaker Nancy Pelosi en senaatspresident Chuck Grassley sturen, verliest Trump zijn bevoegdheden, waardoor Pence waarnemend president wordt.
Wat Trump dan (niet meer) kan doen
Trump zou technisch gezien nog steeds de titel van president hebben, maar hij zou geen wettelijke bevoegdheid meer hebben om daadwerkelijk iets te doen. Althans, zo zou het in theorie moeten werken – als Trump dit zou negeren, zouden we volledig illegaal gebied betreden, en niemand weet hoe dat zal aflopen.
Dus Pence plus ongeveer acht kabinetssecretarissen hebben de volledige bevoegdheid om Trump voor de rest van de termijn van zijn bevoegdheden te ontdoen, als ze dat willen
Als Trump zijn bevoegdheden worden ontnomen, biedt sectie 4 ook een manier waarop hij kan proberen ze terug te krijgen. Eerst moet Trump zijn eigen schriftelijke verklaring naar Pelosi en Grassley sturen waarin staat dat er “geen onvermogen bestaat”. Daarna krijgen de vicepresident en het kabinet vier dagen de tijd om hun verklaring te herhalen dat Trump niet in staat is om te dienen. Als ze dat doen, moet volgens het amendement “het Congres over de kwestie beslissen”.
Het congres zou dan 21 dagen de tijd hebben om de kwestie te bespreken. Als in die tijd twee derde van zowel het Huis als de Senaat stemt dat Trump inderdaad niet bekwaam is, zal hij zijn bevoegdheden definitief verliezen. Zo niet, dan krijgt hij ze terug.
Interessant is dat die specificatie van 21 dagen betekent dat het Congres in de huidige situatie helemaal niets hoeft te doen – de ambtsperiode van Trump loopt af over 14 dagen, om 12 uur ’s middags op 20 januari. Dus Pence plus ongeveer acht kabinetssecretarissen hebben de volledige bevoegdheid om Trump voor de rest van de termijn van zijn bevoegdheden te ontdoen, als ze dat willen.