De Deltavariant heeft de strijd tegen Covid-19 veranderd. Voordat die wijdverspreid werd, ging het aantal besmettingen uitgesproken omlaag, vooral in delen van de wereld met een hoge vaccinatiegraad. Het begon erop te lijken dat de meeste gevaccineerde mensen Covid-19 helemaal zouden kunnen vergeten en terug zouden kunnen keren naar hun leven. Nu zijn de gevallen zelfs in sterk gevaccineerde gebieden gestegen.

Dat is al erg genoeg. Het wereldwijde gezondheidsbeleid maakt het allemaal nog wat erger. In lage-inkomenslanden heeft slechts 1 procent van de mensen een vaccindosis gekregen, en toegang tot de vaccins die het beste werken tegen delta is in principe onbestaande. Covax, het internationaal initiatief om vaccins te verstrekken aan landen in nood, heeft het moeilijk vanwege financierings- en leveringsproblemen.

Dat kan de basis vormen voor een nog ergere wending in de pandemie: de opkomst van een nieuwe variant die besmettelijker en mogelijk zelfs dodelijker is. Nieuwe varianten van het coronavirus kunnen ontstaan ​​wanneer het virus de kans krijgt om mensen te besmetten en zich in het menselijk lichaam te vermenigvuldigen. Het geruststellende nieuws is dat hoewel virussen voortdurend muteren, de meeste van die mutaties zinloos en niet schadelijk zijn. Maar als je genoeg dobbelt – als je een virus genoeg kansen geeft – kan het virus mutaties aannemen die Covid-19 verergeren. En met een gezondheidsbeleid waarbij door de rijke landen alleen naar vaccinatie van zichzelf wordt gekeken, gooit de wereld momenteel de dobbelstenen als een delirische gokverslaafde.

Het hoeft niet zo te zijn. De hele wereld vaccineren is haalbaar en zelfs betaalbaar. De totale kosten daarvan worden geschat op iets tussen op 50 miljard en 70 miljard dollar – dat klinkt misschien als een groot bedrag, maar het niks in vergelijking met de economische kosten van een nieuwe golf met nieuwe lockdowns. 70 miljard is minder dan 0,1 procent van het wereld-bbp dit jaar.

Wie besmet is, produceert tussen 1 en 100 miljard exemplaren van het coronavirus

Zo’n wereldwijde campagne zou de kans op nieuwe varianten drastisch verkleinen. Om te begrijpen waarom zo veel mogelijk mensen vaccineren essentieel is om nieuwe en dodelijkere varianten te voorkomen, is het misschien de moeite waard om kort uit te leggen hoe varianten tot stand komen. Wanneer een virus iemand infecteert, dwingt het hun cellen om miljarden kopieën te maken van het RNA dat de genetische code ervan vormt. Voor Covid-19 wordt geschat dat het lichaam van een geïnfecteerde persoon uiteindelijk zo tussen de 1 miljard en 100 miljard exemplaren van het coronavirus kan produceren.

Nu is dat kopieerproces niet helemaal perfect, en bijna al die miljarden kopieën zullen in een paar kleine details verschillen van hun moedervirus. Meestal zullen die verschillen – geïntroduceerd door kopieerfouten – geen effect hebben, of het virus minder effectief maken bij het infecteren van mensen. Een metafoor kan helpen verklaren waarom: neem een boek en alle letters in dat boek. De meeste willekeurige lettertransposities zullen het boek slechter maken. Een letteromzetting die het boek beter maakt, zou uitzonderlijk zeldzaam zijn.

De meeste mogelijke veranderingen in het RNA van Covid-19 gaan zo dus gewoon niet relevant zijn. In het begin van de pandemie was er veel paniek over varianten die relatief ongevaarlijk bleken te zijn – en niet bijzonder verschillend van de oorspronkelijke SARS-CoV-2. Maar als je maar vaak genoeg de dobbelsteen rolt, zal uiteindelijk een ongelukkige worp enkele willekeurige veranderingen in het genoom van Covid-19 veroorzaken, waardoor het meer overdraagbaar, virulenter of beter in staat is om de immuunbescherming die door vaccins wordt geboden te omzeilen.

Door het aantal gevallen van Covid-19 in de wereld zo hoog te houden, vergroten we dus de kans dat we vroeg of laat een ongelukkige jackpot winnen. En de ongelukkigste jackpot tot nu toe is Delta. Het lijkt beter vast te kunnen zitten aan menselijke cellen en het is veel beter overdraagbaar. Er is ook steeds meer bewijs dat Delta beter is in het ontwijken van de immuunrespons, zodat het gemakkelijker mensen kan infecteren die al Covid-19 hebben gehad.

De Delta-variant begon als slechts één willekeurige mutatie bij een enkele Covid-19-patiënt. Nu wordt geschat dat de meeste nieuwe Covid-19-gevallen Delta zijn. En Delta is – zolang er veel mensen in de wereld ongevaccineerd blijven – niet de laatste of wellicht zelfs de meest schadelijke variant. Er zijn in feite veel manieren waarop dingen erger kunnen worden.

Allereerst zouden toekomstige varianten nog meer overdraagbaar kunnen worden. Het coronavirus heeft wetenschappers op dat vlak toch wat verrast. Twee lijnen (Alfa en dan Delta) die elk 50 procent meer overdraagbaar zijn: het feit dat het twee keer is gebeurd in 18 maanden, is redelijk fenomenaal zeggen ze. Niemand wil proberen in te schatten hoeveel meer overdraagbaar Covid-19 zou kunnen worden in volgende mutaties, maar de meeste virologen geloven wel dat we nog grote sprongen op dat vlak zouden kunnen zien.

Het kan nog veel erger: hoe zou het zijn als een toekomstige variant van het coronavirus zo besmettelijk zou zijn als de mazelen?

Het R0-getal van het coronavirus – een maatstaf voor hoeveel mensen een besmet persoon zal infecteren in een populatie zonder immuniteit – werd geschat op 2 à 3 voor het oorspronkelijke SARS-CoV-2-virus. Delta kan een R0-getal hebben dat zo hoog is als 8. Bij mazelen is dat tussen de 14 en 30. Mazelen is weliswaar een uitschieter onder ziekten in besmettelijkheid. Maar Delta begint aardig in de buurt te komen.

Hoe zou het zijn als een toekomstige variant van het coronavirus zo besmettelijk zou zijn als de mazelen? Mazelen is zo besmettelijk dat het virus tot twee uur nadat een besmet persoon is vertrokken in een ruimte kan overleven en nieuwe mensen kan infecteren. Als een persoon besmet is, zal tot 90 procent van diens naaste contacten ook geïnfecteerd raken (ervan uitgaande dat geen van hen immuun is). En geïnfecteerde mensen kunnen tot vier dagen voordat de symptomen optreden de mazelen naar anderen verspreiden, waardoor het traceren van contacten bijna onmogelijk is.

Er is nog iets dat erger kan worden. De bij ons gebruikte vaccins werken vrij goed tegen Delta. Ze zijn niet perfect, maar ze lijken de kans op overdracht van Covid-19 drastisch te verminderen, evenals het risico op ziekenhuisopname en overlijden. De meeste van hun voordelen hebben tot nu toe standgehouden bij elke variant, ook al zijn andere vaccins, bijvoorbeeld de Chinese, veel minder effectief gebleken.

Vaccinatie is dan ook ons ​​beste middel om het virus te bestrijden. Maar als rijke landen te veel treuzelen, kan er op den duur een variant ontstaan ​​die ook dat instrument afstompt. De opkomst van toekomstige varianten die kunnen ontsnappen aan vaccin-geïnduceerde immuniteit is wel degelijk een mogelijkheid. Maar er is daar een oplossing voor.

Hoe het vaccineren van de wereld kan voorkomen dat toekomstige varianten ontstaan

In landen met een hoog inkomen is gemiddeld 51 procent van de mensen gevaccineerd. In lage-inkomenslanden is dat momenteel slechts 1,36 procent. Het humanitaire argument voor het vaccineren van de wereld is heel duidelijk: sociale afstand en maskers lijken vaak onvoldoende om de Deltavariant in bedwang te houden, dus zelfs landen die tot nu toe Covid-19 met succes hadden vermeden, zoals Australië, moeten nu opnieuw in lockdown. Nieuwe golven slaan ook keihard toe landen als Indonesië, Zuid-Afrika en Maleisië.

Volgens officiële schattingen is bekend dat wereldwijd 4 miljoen mensen zijn overleden aan Covid-19. Maar metingen van oversterfte vertellen een verhaal van een dodentol die nog veel erger is. Uit een recente schatting bleek dat alleen al in India ongeveer 4 miljoen tot 5 miljoen mensen aan Covid-19 zijn overleden – de meesten van hen in de afgelopen anderhalve maand toen de Deltavariant het land overspoelde.

Vaccins zouden miljoenen levens redden, zowel direct door mensen te beschermen tegen ernstige gevallen van Covid-19, als indirect doordat het virus moeilijker kan verspreiden. Tot nu toe is de rijke wereld terughoudend geweest om zelfs maar kleine stappen te nemen om universele toegang tot vaccins te garanderen. De regering-Biden heeft aangedrongen op het afzien van intellectuele-eigendomsrechten op de vaccins, maar de EU en andere landen hebben zich daartegen verzet, en experts zeggen dat zelfs als de rechten worden kwijtgescholden, dat niet veel zal veranderen. Tenzij het is gekoppeld aan een proces dat de toevoer van vaccins daadwerkelijk vergroot.

Wat echt nodig is, is financiering, massale voorbestellingen voor de doses die nodig zijn om de wereld te vaccineren, en een gezamenlijke inspanning om ervoor te zorgen dat die doses iedereen ter wereld bereiken. Het bouwen van fabrieken om vaccins op die schaal uit te pompen, zal de wereld ook helpen bij de volgende pandemie.