De gedachte die tegenwoordig het meest bij ons opkomt na het verlaten van de filmzaal is “Die had ook best wat korter gemogen.” Op moment van schrijven spelen er zeven films van omstreeks 2,5 uur in de Belgische bioscopen. Dat is veel. Ook Nightmare Alley behoort daar toe en hoewel die film er waarlijk prachtig uitziet, had een strengere schaar bij de montage geen kwaad gekund.

Eén van de redenen van de wildgroei aan lange films is het feit dat er nu digitaal gewerkt wordt en er geen rekening meer moet worden gehouden met de peperdure pellicule van vroeger. Er kan dus veel goedkoper meer materiaal gefilmd worden. En als het materiaal er dan toch is: waarom zouden we ’t dan weggooien?

Als tweede reden zien we een industrie die meer en meer inzet op grote en epische producties, een evolutie die nog versterkt is door de opkomst van diverse streamingdiensten. De bioscoop is vaker en vaker voorbehouden terrein voor de allergrootste producties. George Clooney die stelt dat hij zijn films niet meer in de zalen krijgt omdat ze een te klein en persoonlijk verhaal vertellen, is daarbij een teken aan de wand. Een sterrencast en een lange speelduur suggereren het epische gehalte van een bepaalde film en lijken factoren te zijn die een publiek mee naar de film moet trekken.

Geen film noir

We vermoeden dat bovenstaande redenen ook bij Nightmare Alley hebben meegespeeld: naast de speelduur van 2,5 uur spelen er ook maar liefst acht acteurs in de film die ooit minstens één keer genomineerd waren voor een Oscar. Toch stelt de film voorlopig teleur aan de kassa en dat is volgens Martin Scorsese, die het in Los Angeles Times voor de film opnam, omdat de trailer en de recensies een verkeerde indruk van deze film wekken. De pers zou de film al te snel bestempelen als een film noir, terwijl het eigenlijk om een diepgravend psychologisch portret van een tijdperk, een milieu en een personage gaat.

Scorsese heeft dus gelijk. In de eerste plaats gaat Nightmare Alley over Stan Carlisle (Bradley Cooper), een man die wegvlucht van zijn verleden en daardoor toevallig op een kermis stoot. Hij blijft gebiologeerd kijken naar alle rariteiten en circusacts, biedt zijn diensten aan bij Clem (Willem Dafoe) en blijft bij gebrek aan een beter perspectief in het milieu hangen. Hij raakt er gebiologeerd door de sympathieke Molly (Rooney Mara) en droomt ervan om er samen met haar vandoor te gaan. Bij Pete (David Strathairn) en Zeena (Toni Colette) vindt hij een warme thuis en ontdekt hij dat hij talenten heeft als mentalist, oftewel het geven van hoop aan wanhopige toeschouwers die zoekende zijn naar één of andere verbinding.

Het is pas in het tweede gedeelte dat er een personage op de proppen komt die je zou kunnen bestempelen als een femme fatale: Cate Blanchett is weergaloos goed als Dr. Lilith Ritter, een psychologe die zo mogelijk nog manipulatiever is dan hij. De twee besluiten samen te werken.

Sukkelaars en verschoppelingen

Guillermo Del Toro schetst een beeld van een tijd vol sukkelaars en verschoppelingen: iedereen die er wat anders uitzag of buiten de norm viel, sloot zich bij het circus aan, bij gebrek aan andere mogelijkheden: exotische danseressen, slangenmensen, dwergen en reuzen of gewoon wildemannen: er viel wel een plaatsje voor te vinden, zolang ze bereid waren om zich te laten uitbuiten ten voordele van het vermaak van de meer welgestelde medemens. Die laatsten betaalden dan maar wat graag 25 cent van een dollar om naar een freak te gaan kijken die de kop van een kip afbijt. Ter lering en vermaak, voor de wetenschap en de kennis, gefascineerd door een realiteit die de hunne niet is.

Del Toro zorgt ervoor dat zowel in het eerste als in het tweede deel parallellen te trekken zijn met de hedendaagse maatschappij: in het eerste gedeelte zoomen we in op diegenen zonder mogelijkheden en perspectieven, in het tweede gedeelte zien we dat er altijd mensen zullen zijn die misbruik maken van kwetsbaarheid en goedgelovigheid en misschien wel net en vooral als er veel geld mee gemoeid is.

Wondermooie sneeuwvlokken

De film bouwt zich traag op. Erg traag zelfs, en zeker in het eerste gedeelte van de film had meer schwung mogen zitten en had er best nog geknipt kunnen worden. Het voordeel van de film is dat hij er oogverblindend mooi uitziet: over elk detail is nagedacht, zozeer zelfs dat we gegrepen en ontroerd werden door de schoonheid van de neerdwarrelende sneeuwvlokken.

De Oscars voor Production Design, Costume Design en Make Up en Hair Style mogen alvast worden klaargezet. Maar een kortere film had misschien toch nog net dat beetje meer impact gehad.

Score: 7/10