“The stage is set, the curtain rises”: zelden zo’n hoge verwachtingen gehad bij een seizoensfinale als bij Sherlock. ‘The Final Problem’ doet exact wat het belooft: een rollercoaster van een aflevering, die geen seconde verveelt. Twee centrale dilemma’s en één extra Holmes: als dit de laatste Sherlock is die we krijgen, dan zijn we tevreden. Geniaal, slim en ’t gaat vooruit. Maar ‘The Final Problem’ heeft ook een aantal onmiskenbare problemen.

Laatste waarschuwing: lees niet verder tenzij je The Final Problem al gezien hebt, of gewoon graag gespoiled wordt.

Op het einde van de, overigens uitstekende, tweede aflevering staat John Watson tegenover Eurus Holmes, die op het punt staat om hem neer te schieten. Mark Gatiss en Steven Moffat, de schrijvers van deze aflevering, hebben de gewoonte om de cliffhangers vrij snel uit de weg te halen, maar deze keer krijgen we geen antwoord op de vraag wat er met John gebeurt.

We beginnen dus met een mysterie, hoopgevend, want toch een beetje wat we misten in de eerste aflevering, en deze keer is er een klein meisje in nood. Ze zit vast op een vliegtuig met onbekende bestemming en iedereen (inclusief de piloot) slaapt. Een gsm rinkelt, ze neemt op en tah-dzaam, de fantastische Ierse stem van Andrew Scott (her)introduceert Moriarty. Did you miss me? Eigenlijk wel. Maar zelfs dan keren we nog niet terug naar die laatste scène uit The Lying Detective.

I honestly thought there was some connection btw Mary and Moriarty when that ''Miss Me?" DVD came up. #SherlockReacts #Sherlock

— Sadaf Ambreen (@ScentedOyster) 3 January 2017

Sherrinford, eindelijk

In plaats daarvan geniet Mycroft van een film, waarna z’n huis werkelijk elk denkbaar horrocliché zich op hem loslaat. Net als we denken dat Sherlock te ver is gegaan in zijn soms grandioze absurditeit blijkt het om een mentaal spelletje van Sherlock en John te gaan. De enige manier om Mycroft te laten bekennen dat hij Eurus Holmes, de jongste en psychopatisch slimste van het geslacht, heeft laten opsluiten in Sherrinford, een soort kruising tussen Arkham Asylum, Azkaban en Guantanamo voor uncontainables.

Oh, en Eurus schoot John neer met een verdovingspijltje. Maar daar geeft nu even niemand meer om. En Baker Street is ontploft, wat we al konden zien in de trailer. Op mysterieuze wijze raken de drie ongeschonden uit de grootste knal in Sherlocks geschiedenis. Beetje jammer dat er geen uitleg komt, want da’s vaak wanneer Sherlock op z’n sterkst staat.

Waar Sherlock een hoogfunctionerende sociopaat is (zijn definitie), lijkt z’n jongere zus, Euros, puur evil. Ze steekt het ouderlijk huis in brand en verdrinkt Redbeard, Sherlocks hond. Die laatste wordt nooit teruggevonden, ondanks een mysterieus liedje dat Eurus steeds herhaalt, en dus is Sherlock-de-gevoelloze geboren, die we in het begin van de reeks leren kennen.

Uiteraard gaan we Eurus, en dus Sherrinford, meteen bezoeken. Niet rechtstreeks met de helikopter, dat zou te eenvoudig zijn, maar met een extra, nodeloze, maar grappige piraten-switcheroo. Mycroft maakt er een punt van om die keuze te verdedigen tegen iemand die toch duidelijk z’n inferieur is omdat “de veiligheid van Sherrinford duidelijk niet werkt” maar er wordt al vier series lang gesuggereerd dat Mycroft quasi de volledig Britse overheid ownt. Niet heel geloofwaardig. Anderzijds: Mycroft die zich verkleedt als piraat, daar willen we nog véél naar kijken en is een welkome streep humor.

Welcome to Sherrinford,maximum security prison for worlds dangerous prisoners..in Tenby #Sherlock @Sherlock221B @ItsYourWales @ruthwignall pic.twitter.com/BAEHzP6DVs

— Gareth Davies Photog (@GDPTenby) 16 January 2017

The game is on

Da’s nodig: Eurus blijkt een rasechte psychopaat te zijn (wat wil je, met zo’n familie). Actrice Sian Brooks bezorgde ons rillingen vanaf de allereerste seconde en dan stond ze nog met haar rug naar de camera. Dit is ook meteen het keerpunt van de aflevering: de spelletjes van Eurus worden gespeeld zodra iemand met haar praat. Er wordt niet veel ingegaan op wat Eurus nu zo manipulatief maakt, wat haar een beetje aan een villain uit een superheldenfilm doet denken maar Brooks schuift het bovennatuurlijke meteen aan de kant door een blik waar je armhaar van overeind staat.

In de tweede act van The Final Problem is the game on, maar deze keer zijn Sherlock, John en Mycroft zelf pionnen in een Holmsiaanse plot. Sherlock krijgt opdrachten van z’n evil zuster en mag bij een geslaagde proef even praten met het meisje op het vliegtuig, in een poging om haar te redden. Dat overcompliceert de plot misschien, maar weerlegt ook meteen alle kritieken dat er niet aan een case gewerkt wordt. Hoewel achteraf natuurlijk blijkt dat er helemaal geen vliegtuig is.

En dan hebben we het nog niet gehad over James, The Big G., Moriarty. Die is helemaal terug, of zo lijkt het, schrijft meteen ook meest glorieuze en langverwachte entree van het seizoen op z’n naam. (Met op de tweede plaats Mrs. Hudson en haar Aston Martin.) Maar, laat het duidelijk zijn, Moriarty is niet meer, de flashback toont hoe hij Eurus gestuurd heeft naar The Final Problem. Hij heeft op vijf minuten tijd ook blijkbaar voldoende audio en videomateriaal klaargezet om de video-game-achtige martelgang die Sherlock, John en Mycroft te wachten staat, in elkaar te steken.

Favourite part of The Final Problem was those few #Moriarty scenes. Brilliant entrance.#Sherlock pic.twitter.com/xJWJYTQb1a

— Mark Bennett (@bennettmark3) 16 January 2017

Eén lange marteling

De hele aflevering zit dan vol kleine, pijnlijke, martelende cases à la The Great Game. En dat heeft voor- en nadelen. Enerzijds heeft Sherlock nog nooit zo z’n ziel blootgelegd. Het hele tweede stuk van The Final Problem draait rond twee dilemma’s: hoofd/hart en Mycroft/John. In de eerste opdracht zien we hoe John noch Sherlock (en Mycroft al helemaal niet) iemand ‘nutteloos’ kan neerschieten. De tweede laat Sherlock een case oplossen, wetend dat de moordenaar ook meteen sterft. ’t Is één lange marteling

Maar los van de morele dilemma’s (en de vrij hoge dodentol, het blijft Sherlock maar het voelt een beetje als Game of Thrones bij momenten) geven we niet zóveel om die zaken. Tot Molly Hooper op het toneel verschijnt, die in al haar eenvoud één van de sterkste momenten van de serie geeft. Louise Brealy heeft maar één scène in The Final Problem, maar ze laat ‘m tellen. Feministen vragen zich natuurlijk af waarom Molly ’t niet gewoon aftrapt, maar Sherlock is all about relationships, en Molly is daar cruciaal in.

Laughed, cried, held my breath and @louisebrealey broke my heart – felt every word. Amazing television. #Sherlock

— Georgina Reeder (@GeorginaReeder) 16 January 2017

Het hoofd/het hart

Dan geeft Eurus toe dat er helemaal geen bom in Molly’s huis ligt en ergens is dat jammer. Sherlock is altijd een spel met een hoge inzet geweest. Het is jammer dat die inzit in de laatste aflevering niet verhoogd wordt, want trop is te veel: nog één opdracht zonder echte inzet en we zouden Sherlock mogen omdopen tot Fort Boyard.

Uiteindelijk belandt het trio in een kamer en moet de ultieme keuze gemaakt worden. Mycroft of John. Het hoofd of het hart. En dat is ook meteen het hart van de serie, de ultieme keuze (maar niet The Final Problem.) In essentie bouwen Moffat en Gattis al zeven jaar op naar dit moment. En het is er eentje voor in de boeken.

Anticlimax

Maar dan blijkt Sherlock z’n clevere oplossing toch niet zo clever: we verhuizen naar Musgrave Hall, het ouderlijk huis, waar Sherlock The Final Problem oplost: Redbeard is geen hond, het is Sherlocks jeugdvriendje, verdronken in een waterput door Eurus. Tegelijk ontdekken we dat het vliegtuig met het jonge meisje niet bestaat: het is de letterlijke hulproep naar Sherlock. De middelste Holmes is dan niet de slimste, hij ontdekt dat een hart hebben een meerwaarde is.

En dat brengt ons bij de (anti-)climax: Sherlock vindt Eurus, geeft haar zowaar een knuffel en ze wordt prompt terug verscheept naar Sherrinford, de gevangenis waar ze de vorige twee afleveringen zodanig vaak uitbrak dat we even dachten dat er een directe verbinding lag tussen het eiland en de Londense metro. Bizarre move, maar we gaan er van uit dat ze nu minder moordlustig is. Het is een slordige ontknoping voor een verder uitbundige, over-the-top-aflevering.

In een laatste montage, die overigens erg ‘finaal’ voelt verhuizen Watson en Holmes terug naar Baker Street, met baby Rosie en Mrs. Hudson. Mycroft mag aan z’n ouders gaan uitleggen dat Eurus nog leeft (oeps.) en ze speelden allemaal nog lang en gelukkig viool. Oh, en Mary praat de epiloog aan elkaar. Onze collectieve harten braken bij Baker Street Boys.

De hoed, de viool en de nicotinepleisters

Sherlock is sinds de seizoensfinale van de tweede reeks altijd meer een drama dan een crimi geweest. En dat is ok, want de emotionele toeren die Benedict Cumberbatch en Martin Freeman uit hun mouw schudden, zijn subliem. Volgens de schrijvers is dit de aflevering waardoor Sherlock ‘zichzelf’ wordt, scherp en clever, maar met meer menselijkheid. Al met al is The Final Problem het soort aflevering die sterk genoeg staat om geniaal genoemd te worden, al zou een beetje structuur geen kwaad kunnen.

Dat zeg Sherlock klaar voor een (onzeker) vijfde seizoen waarin we terug kunnen naar de basis, en da’s misschien best. Want hoewel je je geen seconde verveelt met The Final Problem (Baker Street ontploft! Azkaban! Molly! MORIARTY!) maar met Baker Street weg, ontbreekt er ook iets cruciaal aan het verhaal: het Londen waarin Sherlock normaal functioneert. En hoewel de emotionele punch ons zowat k.o. sloeg, hopen we stiekem dat Sherlock volgende keer opnieuw in Baker Street woont, met z’n hoed, z’n viool, z’n nicotinepleisters en z’n cliënten. En dokter Watson natuurlijk.

Their violin duet had me in TEARS?? #Sherlock pic.twitter.com/8ICt44wmRj

— meg | SHERLOCK (@bennyfreebatch) 16 January 2017

Hoerageroep, commentaar en fangirlmomenten

Er zijn héél wat redenen om fan te zijn van The Final Problem, maar ook wel wat problemen met de plot

• De paraplu van Mycroft blijkt, na jarenlange speculatie, inderdaad zowel een zwaard als een pistool te zijn.
• Na de aflevering moesten wij eerlijk gezegd even bekomen. Geen moment rust.
• Mrs. Hudson speelt Iron Maiden terwijl ze stofzuigt. Uiteraard.
• Nog iemand die voelde hoe John plots opnieuw naast Sherlock stond nét voor Baker Street ontploft? Hij is trouwens de enige die doorheeft dat iedereen in Sherrinford gemanipuleerd werd.
• Veel liefde richting Moriarty en acteur Andrew Scott, maar na drie jaar wachten voelde het alsof Moriarty een zij-personage in een veel te dikke plot was geworden. De entree maakte veel goed.
• De scène waarin de generaal zichzelf neerschiet is extreem pijnlijk om te zien, maar eerlijk, we konden geen ruk om die mens geven. Alle energie in de kamer gaat naar John en Sherlock.

I'll probably need a couple of years to process the last episode, just about the time they'll hopefully start making s 5 #Sherlock

— Izzie #Sherlocked (@Izzie177) 16 January 2017

– "This is family"
+ "That's why he stays"#TFP #Sherlock pic.twitter.com/KtPCCVMXKm

— Pilar Álvarez (@AlvarezSoriano) 16 January 2017

• Idem voor de drie potentiële criminelen, hoewel het mooi laat zien waarom Mycroft en Sherlock zo lang meegaan in Eurus’ spel.
• Veel te weinig Lestrade in deze aflevering. We hardly knew ye, Greg.
• Iedereen die er nog op hoopte dat JohnLock zou gaan gebeuren: it ain’t happening.
• Hoe weet niemand in Sherlocks familie dat er een waterput in de tuin is? #onverantwoord
• Baby Rosie blijft leven!
• Overigens wordt er wel écht een antwoord gegeven op een pak vragen, verwacht en onverwacht: waarom Sherlock iets met water heeft, bijvoorbeeld.
• Nog ééntje om de lange brug naar een hopelijk volgend seizoen in te zetten: Eurus lijkt Moriarty ‘Redbeard’ te noemen. Wat is de kans dat Victor eigenlijk Moriarty is? Veel succes daarmee.
• Komt Sherlock terug? Gattis en Moffat hebben er blijkbaar zin in, maar de agenda van Benedict Cumberbatch en Martin Freeman samenleggen is een evenwichtsoefening.

Greg Was Very Touched With that ?#FinallySherlock #Sherlock #SherlockReacts pic.twitter.com/EWmzEZjQLv

— Hania ? (@Hania_Ismail221) 16 January 2017