Koninklijk opdrachthouder Koen Geens (CD&V) is mislukt in z’n opdracht. Dat betekent het einde van paars-geel. Alweer. En alweer droomt men aan Franstalige kant van een mogelijke heropleving van Vivaldi. Met weinig tot geen slaagkansen.

Wat gebeurt er precies? Geens gooit zelf de handdoek in de ring: hij bood z’n ontslag aan bij de koning, die dat aanvaardde. Op een persconferentie op z’n kabinet in de Hertogstraat gaf hij toelichting:

• “Ik heb zonet aan de koning mijn eindverslag overgemaakt. Ik heb hem gevraagd om van die opdracht ontheven te worden. Ik heb alles gedaan om de discretie en vertrouwen in de missie te houden”, zo stelde Geens.
• Hij verloor daarbij z’n gevoel voor humor niet: “Ik wil ook alle partijen danken die aan dit proces hebben deelgenomen en die de discretie in acht hebben genomen.”
• Geens bleef daarbij voorzichtig maar wees uiteindelijk toch de PS met de vinger: “Ik had het gevoel dat het proces doorkruist is geworden, het spijt me dus dat ik niet alle partijen over alles heb kunnen consulteren.” En nog: “Dit soort gesprekken zijn alleen maar mogelijk als alle partijen discretie houden.”
• Meteen toonde Geens zich daarna wel weer heel prudent: “Dat wil niet zeggen dat ik gelijk wie de steen wil werpen, omdat mijn verslag niet volledig is.”
• “Ik heb het gevoel dat er een definitief veto is uitgesproken tegen de N-VA door de PS”, zo duidde hij uiteindelijk.
• “Een coalitie was mogelijk geweest, maar blijkbaar niet wenselijk. Dat is jammer, ook voor de stabiliteit van het land”, concludeerde hij.
• Daarmee valt het doek over de opdracht van Geens, die welgeteld twee weken duurde. Dat is de kortste periode van al diegenen die al door het Paleis zijn uitgestuurd. Misschien wel omdat hij het snelst tot de kern ging?

Wie blijft met een kater? Het Paleis nam bij de aanstelling van Geens een grote gok: ze gingen tegen de consensus onder vier partijvoorzitters in, die Bart De Wever (N-VA) wilden aanstellen. Maar het Paleis achtte de slaagkansen van Geens hoger in. Quod non dus. Voor Geens zelf, die geen vragende partij was, zo stelde hij altijd intern, ook niet na drie keer door het Paleis te zijn gevraagd, moet het ook bitter smaken: hij kwam met het aureool van wijze staatsman aan zet, maar lukt nu ook niet.

Wat nu? Niemand die het weet, de koning laat er het weekend over gaan, en begint pas maandag met consultaties. Die zullen dan wel weer twee dagen duren. Een cool down-periode van een viertal dagen, waarin wel wat over en weer kan gebeld worden, komt er nu aan. Dan kan er een consensus ontstaan over wie na Geens dan het initiatief moet nemen.

De aanleiding van het ontslag? Die is niet echt ver te zoeken. De reeks interviews van Paul Magnette (PS) bleken fataal. De PS-voorzitter zette z’n boodschap zo fel, “dat de kruisweg met de N-VA nu eindelijk moet stoppen”, dat niemand het echt kon missen: interviews verschenen op papier in Le Soir, La Dernière Heure, De Standaard, Het Nieuwsblad, hij liep langs bij de radiostudio’s van RTBF en de televisiestudio’s van LN24, waar hij op de stoep ook nog even een interview aan RTL gaf.

De details: De PS had op voorhand wel de andere onderhandelaars een signaal gegeven dat er ‘iets zou komen’ van communicatie, om de druk op zijn partij wat te laten zakken.

• De Franstalige socialisten stonden al langer fel onder druk van zowel Ecolo als MR die maar bleven drukken op het feit dat Geens een “open opdracht” had gekregen. Zij duwden als schippers aan wal op Magnette, die op zee dobberde met de N-VA. Er moest dus wat afstand gecreëerd worden.
• Bij de PS grepen ze een uitspraak van Pieter De Crem (CD&V) woensdagmorgen op LN24 aan om fel in te hakken op Geens en zijn CD&V. Ze kwamen de dag zelf al met een felle reactie, op het feit dat De Crem een Vivaldi-coalitie “dood” had verklaard, en het een “virtuele realiteit en een illusie” had genoemd.
• Dat De Crem uiteindelijk de stok was, waarmee CD&V kon geslagen worden, werd door bronnen bij de onderhandelaars wat als “flauw” afgedaan: “Wie in de Wetstraat rondloopt, weet wat het politieke soortelijk gewicht van De Crem is, en dat zeg ik met alle respect voor de man. Dat gaan aangrijpen als ‘de grote provocatie van CD&V’ en hem gaan bestempelen als ‘de spreekbuis van de partij’, dan ben je niet helemaal eerlijk, hé. Iedereen weet dat ook.”
• Uiteindelijk antwoordde de PS, via een perscommuniqué, dat ze het ‘diktat‘ van De Crem niet slikten.
• Vervolgens kwam dus bij de verschillende onderhandelaars de boodschap dat de PS zou gaan communiceren, om wat stoom af te laten. Op vrijdagmorgen kwam het tweede offensief. Dat maakte toch meer reacties los dan verwacht: was Paul Magnette nu niet héél fel in z’n reactie gegaan?
• De schade bleek dus veel groter dan gedacht: in plaats van stoom af te laten, werd het onherstelbaar, door de felheid waarmee de PS de N-VA helemaal wegduwde.
• De N-VA riposteerde daarop dan vrijdag, zoals verwacht, met een koekje van eigen deeg voor de PS. De N-VA “nam akte van het PS-dictaat“: “Tegen de wil van de Vlaamse kiezer in moet er voor hen een zo links mogelijke regering komen, zonder meerderheid in Vlaanderen.”

Waarom dit gebeurt: Uitgerekend op valentijn laat dit toch een kater, zoals een stelletje dat maanden flirt met elkaar, maar waar het nooit tot een relatie kwam.

• De N-VA was toch behoorlijk opgeschoven, en was de deur systematisch ook naar de achterban op een kier beginnen zetten. Dat was deels ingegeven door de gesprekken aan tafel, waarbij toch wel enige positieve signalen kwamen. Maar ook tactisch wilde de N-VA geen fouten: de zwartepiet van een mislukking weigeren ze te nemen.
• De PS zat veel verder dan de meeste Franstalige waarnemers kunnen en willen geloven. Een rookgordijn van felle uithalen, in Le Soir, op RTL, op RTBF, bij LN24, het is het perfecte scherm dat opgetrokken is, zodat niemand ziet dat de PS-voorzitter behoorlijk naakt stond in de flirtpartij: hij had zich toch al redelijk ver gewaagd.
• Voor Geens, die als koninklijk opdrachthouder hemel en aarde had bewogen, moet het allemaal bijzonder pijnlijk geweest zijn, om vrijdagmorgen te moeten vaststellen dat z’n werk aan diggelen lag. Nochtans was hij secuur en volgens sommigen zelfs wat leep te werk gegaan: “Langzaam maar zeker trok hij iedereen binnen in zijn web“.

De grote vraag: Hoe zit het nu met die nota van Geens?

• Uiteraard opereerde Geens niet zomaar in het ijle, werkte hij niet van de hak op de tak. De uren sessies die De Wever en Magnette hielden, waren niet gewoon bezigheidstherapie, er werd wel degelijk aan teksten gewerkt en over cijfers gepraat. Dat waren behoorlijk intensieve gesprekken, met de twee voorzitters van PS en N-VA, maar ook met de technici.
• Dat leverde een nota op, die begin van de week door PS en N-VA is ingezien. Donderdag was het de beurt aan MR en sp.a. Eigenlijk zijn alle betrokkenen het min of meer eens over de tekst van Geens: die is allerminst wereldschokkend. “Water loopt en vuur brandt”, dat vatte het zowat samen, zo zegt één onderhandelaar lachend. “Tja, niets dat ons tegen de borst kon stuiten. Hij heeft heel uitdrukkelijk het ook een ‘informateursnota’ en niet een ‘formateursnota’ genoemd. Geen risico’s”, zo zegt een ander.
• Maar belangrijk dus: het licht stond op groen, of ging heel serieus in die richting bij MR, sp.a en N-VA. Dat maakte dat er druk kwam op de PS.
• “Was het niet net omdat die nota zo vaag was, maar als een ‘fuik’ fungeerde, waarin je vast zat, eens je ermee instemde, dat de PS de boel heeft opgeblazen? Ze zagen zelf ook: straks zitten we in een situatie waar we niet meer uit kunnen”, zo stelt een onderhandelaar. Met andere woorden: de PS moest wel proberen ontsnappen, of plots hadden ze zich in een ‘formatiefase’ bevonden.
• Die lezing is niet diegene die je bij de PS hoort. “Het was eigenlijk ‘dankzij’ de respectvolle en positieve relatie met De Wever dat Magnette zo lang is blijven praten. Maar elke keer moet je terug naar je hoofdkwartier met de gedachte ‘dit is toch echt niet werkbaar’, tja, dan stopt het best op een bepaald moment.”
• Hoe dan ook: de cijfers werden aan tafel ook helder. Donderdag was er naast inzage in de nota ook een begrotingstabel. Die was grotendeels dezelfde, volgens een Franstalige bron, dan de cijfers die het informateursduo Joachim Coens (CD&V) en Georges-Louis Bouchez (MR) presenteerde. Maar voelden die cijfers aan als “te Zweeds”? Zat er niet genoeg eten en drinken in voor de PS? Dat heeft Magnette alvast echt expliciet zo niet gespeeld in z’n interviews: het ging in z’n communicatie veel minder over inhoud dan over de vorm of de cijfers.
• De PS-voorzitter had het in zijn interviews over “een ware kruisweg”, “waarbij we aan de twaalfde of dertiende statie zijn”, en zelfs “een marteling”. Hij trok zo de stekker uit het project. De vraag is of hij, als er ooit al een Vivaldi-coalitie zou komen, dan een ‘betere‘ begrotingstabel voor de PS uit de brand zou kunnen slepen.

The big picture: Heeft de PS redenen om aan te nemen dat er nog steeds iets anders mogelijk is, dan paars-geel, of de ‘Rode Duivel-coalitie’ zoals het heette?

• De groenen hebben zeker de afgelopen dagen opnieuw fors aangedrongen om terug in het spel te komen. Ecolo oefende druk uit, Groen ook. Maar tegelijk handhaafden ze hun ‘veto’ tegen N-VA bij Ecolo, wat Magnette ook tot kritiek noopte: “Wij stonden altijd alleen.”
• MR maakte er nooit een geheim van dat zij gewoon Vivaldi prefereren. Zeker voor Sophie Wilmès geldt dat: ze is huiverachtig tegenover N-VA en het communautaire. Dat N-VA nu de wacht is aangezegd door de PS, maakt het voor hen veel makkelijker.
• De MR maakte zich bovendien sterk dat ze ook Open Vld nog wel meekrijgen in een dergelijk scenario. De Vlaamse liberalen hielden via hun voorzitter Gwendolyn Rutten (Open Vld) ook contact met de PS. Die kreeg van de PS-voorzitter ook wel het signaal “dat het niets leek te worden”, in de gesprekken met Geens.
• Vraag is: kan Open Vld überhaupt nog vooruit of achteruit, in de laatste maand onder het voorzitterschap van Rutten? Dat lijkt pure politieke fictie: in de fractie van Open Vld in de Kamer zijn 10 van de 12 Kamerleden compleet niet te vinden voor paars-groen of een variant daarvan. En die 10 staan quasi allemaal achter kandidaat-voorzitter Egbert Lachaert, die niet nu zijn partij in dergelijk scenario zal laten sleuren.
• Daarnaast is er dan CD&V. Die staan niet meer in een modus om nog een Vivaldi-coalitie op te starten, die brug lijkt opgeblazen. Of heeft Magnette dan toch ergens een signaal opgevangen dat dat wel nog kan?
• “Met tsjeeven weet je nooit”, zo is bij een onderhandelaar te horen. Maar intern staan de tegenstanders van paars-groen bijzonder sterk: het is moeilijk in te zien hoe een bocht nu uitgelegd zou worden.
• “Dat PS en CD&V zich nu eens lang en breed samen zetten en het uitpraten. Zij gaan onderling moeten beslissen waar we naartoe gaan: Vivaldi, paars-geel, of verkiezingen. Deze mislukking bewijst dat de vorige opdrachthouders, Coens en Bouchez, er in elk geval niet veel naast zaten: PS en N-VA, dat gaat gewoon niet samen”, zo is bij Franstalige liberalen te horen.
• Maar zelfs als PS en CD&V eruit zouden raken, en de christendemocraten komen aan boord in een Vivaldi, dan lost dat het probleem van sp.a niet op: die willen graag ‘noodzakelijk‘ zijn in een coalitie. Zij zijn ‘niet nodig’ en kunnen zich dus rustig wegsteken achter Open Vld en CD&V, om niet te hoeven duwen voor Vivaldi. De waarheid is dat sp.a veel liever in paars-geel stapt.

Om rekening mee te houden? Ondertussen circuleert, toeval of niet, ook het scenario waarbij men graag een ‘noodbegroting’ ineen steekt. Dat zou het land wat tijd kunnen kopen. In maart komt er immers de traditionele begrotingscontrole, die moet uitmonden in een cijfer dat midden april naar de Europese Commissie gaat. Iedereen wil een complete blamage graag vermijden. En dus werkt premier Sophie Wilmès (MR) aan dergelijk noodscenario. Met een vacuüm rond de regeringsvorming kan het daar straks nog meer over gaan.

Waarom dit van tel is: De begroting is eigenlijk meer van hetzelfde, namelijk een soort crypto-regeringsvorming. Een begroting gaat immers over beleidskeuzes: Wilmès zou 2 miljard willen trimmen uit het tekort. Maar doet ze dat via minder uitgaven, of meer inkomsten? Die keuze is meteen al een sterk ideologische vraag. Dus een ‘voorlopige begroting’ is gewoon hoe dan ook een opstapje naar een coalitie. Verwacht ook dat dus niet te snel.