Het verzoek van Netflix om de rechtszaak die tegen hen was aangespannen door Nona Gaprindashvili te laten seponeren, is door een Amerikaanse rechter afwezen. Deze 80-jarige Georgische, een van de beste vrouwelijke schaaksters ooit, klaagde de streamingdienst enkele maanden geleden aan voor laster omdat ze in de succesreeks The Queen’s Gambit foutief wordt voorgesteld. Gaprindashvili eist maar liefst 5 miljoen dollar (4,5 miljoen euro) schadevergoeding van Netflix.

The Queen’s Gambit was eind 2020 een onverwachte hit op Netflix en wordt door veel vrouwelijke schakers geprezen voor de manier waarop de reeks de vrouwelijke hoofdrol Beth Harmon (Anya Taylor-Joy) toont. Toch is blijkbaar niet iedereen even blij met hoe The Queen’s Gambit vrouwen in de schaakwereld in beeld brengt.

In september 2021 legde schaakicoon Nona Gaprindashvili namelijk een 25 pagina’s tellende klacht neer bij het Federal District Court in Los Angeles tegen Netflix. Daarin noemt ze de serie onder andere “feitelijk incorrect”, “zeer seksistisch” en “kleinerend”.

Verschil met boek

Gaprindashvili stoort zich vooral aan een quote uit End Game, de laatste aflevering van de reeks, waarin we zien hoe Beth Harmon de fictieve Russische Grootmeester Viktor Laev verslaat. Na die zege zegt de commentator van die wedstrijd “Elizabeth Harmon is naar hun maatstaven helemaal geen belangrijke speler. Het enige ongewone aan haar is eigenlijk haar geslacht. En zelfs dat is niet uniek in Rusland. Er is Nona Gaprindashvili, maar zij is de vrouwelijke wereldkampioen en heeft nog nooit met mannen te maken gehad. Ik vermoed dat Laev daarom een gemakkelijke overwinning verwachtte, en helemaal niet het pak slaag dat Beth Harmon hem net gaf.”

Dat Gaprindashvili het nooit tegen mannen opnam, klopt echter helemaal niet. “Tegen 1968, het jaar waarin deze aflevering zich afspeelt, had ze geschaakt tegen ten minste 59 mannelijke schakers (28 van hen tegelijkertijd in één spel), waaronder ten minste 10 Grootmeesters van die tijd”, merkt de klacht op. Volgens haar verzweeg Netflix die prestatie echter bewust met het “goedkope” doel om “meer drama te creëren”. In het originele boek The Queen’s Gambit van Walter Tevis uit 1983 wordt namelijk wel vermeld dat Gaprindashvili tegen meerdere mannelijke Grootmeesters speelde, “alleen niet in een toernooi van dit niveau”.

Fictiereeks

Na de klacht te hebben ontvangen, trok Netflix meteen in de tegenaanval en vroeg de rechter om de zaak te seponeren. Als reden haalde de streamingdienst aan dat The Queen’s Gambit, ondanks het vernoemen van enkele echt bestaande personen, een fictiereeks is, iets wat ook in de disclaimer ervan te lezen valt.

De Amerikaanse districtsrechter Virginia A. Phillips ging niet mee in die redenering. “Het feit dat de serie een fictief werk was, ontneemt Netflix niet de aansprakelijkheid voor laster als alle elementen van laster wel degelijk aanwezig zijn”, schreef zij in haar uitspraak afgelopen donderdag, via Deadline. Volgens Phillips voert Gaprindashvili voldoende argumenten aan om te kunnen aannemen dat er van laster sprake kan zijn.

Kom de zaak nu voor de rechtbank?

Door deze uitspraak van de rechter staat er Nona Gaprindashvili niets meer in de weg om de zaak voor de rechtbank te brengen. Daar zal moeten beslist worden over een eventuele straf voor Netflix. Om verliezen en gemiste zakelijke kansen te compenseren, eist Gaprindashvili 75.000 dollar (67.500 euro). Daarnaast vraagt de Georgische ook nog eens 5 miljoen dollar (4,5 miljoen euro) schadevergoeding voor de algemene schade die ze door de zaak heeft opgelopen.

Omdat Netflix bij een rechtszaak en nog meer slechte publiciteit alleen maar te verliezen heeft, is de kans niet onbestaande dat de streamingdienst tot een akkoord zal proberen komen buiten de rechtbank. Daarbij zullen ze Gaprindashvili dus sowieso een deel van de gevraagde schadevergoeding moeten betalen. Mogelijk eist het schaakicoon ook publieke verontschuldigingen van Netflix, iets waar ze eerder al om had gevraagd.