In de Amerikaanse staat Washington is deze week de noodtoestand uitgeroepen wegens een uitbraak van mazelen. Dichter bij huis is Oekraïne momenteel in de greep van een ongekende mazelenepidemie. Op dit moment zijn daar 60.000 mensen geïnfecteerd met het besmettelijke virus en dat aantal neemt elke week toe. Bij ons en in de rest van West-Europa verdubbelde het aantal besmettingen in 2018, terwijl 2017 al een record was voor dit decennium. Je mag daarvoor een toenemende groep ouders bedanken die weigert z’n kinderen te laten vaccineren omdat ze geloven in onzin. En omdat ze lijden aan wat het Dunning-Krugereffect heet. 

In de eerste helft van 2018 werden in West-Europa al 41.000 kinderen en volwassen besmet met mazelen, meer dan het dubbel van de 23.927 gevallen in 2017. 2017 was voor dit decennium al een record. Mazelen kunnen leiden tot een hersen- of longonsteking en je kan er wel degelijk aan dood gaan. Voor Europa gaan we wellicht dit jaar over de honderd doden. En dat voor een ziekte die, door vaccinatie, in onze contreien zo goed als verdwenen was.

De motivatie van degenen die weigeren hun kinderen te vaccineren – of het nu gaat om angst, ideologie of onnadenkendheid – is niet relevant. Wat we nu zien is dat artsen en wetenschappers die al jaren waarschuwen, gelijk krijgen en dat die anti-vaxxers de veiligheid van duizenden mensen in gevaar brengen.

Mazelen is een van de meest besmettelijke virussen die er zijn. Een persoon kan besmettelijk zijn zelfs voordat de karakteristieke uitslag of symptomen verschijnen. Erger nog, anderen die niet zijn gevaccineerd of die niet over voldoende immuniteit beschikken omdat het vaccin is afgesleten, kunnen de infectie oplopen door twee uur nadat een besmette persoon is vertrokken gewoon een kamer in te lopen.

Een medische triomf van epische proporties

Ondanks de claims van anti-vaxxers, die het een Mickey Mouse-ziekte noemen, is mazelen geen onschuldige ziekte. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie sterven jaarlijks 110.000 mensen, voornamelijk kinderen onder de vijf jaar.

In zekere zin is het mazelenvaccin een slachtoffer van zijn eigen succes. Hoe succesvol? Naar schatting zijn sinds het jaar 2000 de levens van ongeveer 20 miljoen mensen gered vanwege het vaccin tegen mazelen. Het vaccin tegen mazelen – en vaccins in het algemeen – zijn een triomf van epische proporties voor de volksgezondheid gebleken.

In 1980 – voor er op grote schaal tegen mazelen gevaccineerd werd – stierven op jaarbasis naar schatting 2,6 miljoen mensen aan de ziekte. Tussen 2000 en 2015 nam het aantal sterftegevallen door de mazelen met zo’n 79% af dankzij het mazelenvaccin.

Kudde-immuniteit: hoe dat werkt

Toch heeft onze maatschappij op onverklaarbare wijze de levensreddende innovatie de rug toegekeerd. Anti-vaxxers beweren dat als vaccins zo effectief zijn, de ongevaccineerden zich nergens zorgen over hoeven te maken. Dit is een leugen en nog een gevaarlijke ook. Geen enkel vaccin is 100% effectief en vaccins kunnen na verloop van tijd slijten. Bovendien kunnen sommige kinderen niet gevaccineerd worden omdat ze ofwel te jong zijn – het vaccin wordt niet gegeven vóór de leeftijd van 12 maanden – of te ziek zijn (bijvoorbeeld immuungecompromitteerd) om vaccins te ontvangen. Deze kinderen vertrouwen op de rest van ons om hen te beschermen, een begrip dat in de volksgezondheid bekend staat als ‘kudde-immuniteit’.

Hoe werkt dat? Het idee is als volgt: een infectie kan zich verspreiden als een brand. Als je de bevolking ziet als een grote berg aanmaakhoutjes, en je stopt er één brandend houtje bij (een geïnfecteerd persoon), dan brandt voordat je het weet de hele stapel af. Als je iedereen beschermt door middel van vaccinatie, dan zou dit zelfde brandende houtje terecht komen in een stapel van doorweekte houtjes en dooft het vuur direct uit. Sla je met vaccineren bepaalde mensen over, voor wie het te gevaarlijk zou zijn, dan nog kunnen die beschermd zijn, zo lang ze maar ergens diep in de stapel zitten en omringd zijn door natte houtjes: de kudde.

Wie zijn die mensen die vaccinaties weigeren voor hun kinderen? Je kan ze grofweg verdelen in twee groepen. Mensen die het niet willen vanuit religieuze overwegingen. En een groep die de laatste jaren in opkomst is, die weigert te vaccineren vanuit allerlei andere overtuigingen die vaak gevoed worden door discussies op het internet.

Voor alle duidelijkheid: er is geen enkel wetenschappelijk bewijs dat de gangbare vaccins die hier in ons land worden toegediend de bijwerkingen en negatieve effecten hebben die idiote complotbedenkers op het web verspreiden. Er is geen enkele geldige reden om te voorkomen dat je kind volledig wordt ingeënt.

Vaccins veroorzaken geen autisme. Deze theorie, die werd voortgebracht door een frauduleus get rich quick scheme in de jaren 90, is herhaaldelijk onderuitgehaald. Een andere vrees, dat er “te veel” vaccins zijn, is ook onjuist. Wanneer je kind over de grond kruipt en daarna zijn handen likt, wordt hij blootgesteld aan veel meer antigenen dan die in alle vaccins samen worden gevonden.

Het argument dat het vaccinatiebeleid indruist tegen individuele rechten is ook een misvatting. Het recht van anti-vaxxers om ziek te zijn eindigt wanneer het recht op gezondheid van het publiek begint.

Waarom mensen die tegen vaccins zijn tegen vaccins zijn

Er is overigens alvast statistisch bewijs dat mensen die om drogredenen vaccins weigeren voor zichzelf en kinderen lijden aan iets wat het Dunning-Krugereffect heet. Dat is een psychologisch verschijnsel dat optreedt bij incompetente mensen die juist door hun incompetentie het metacognitieve vermogen missen om in te zien dat hun keuzes en conclusies soms verkeerd zijn.

Of: incompetente mensen overschatten nogal eens hun eigen kunnen, kennis en gelijk, en daardoor wanen ze zich bovengemiddeld competent. Mensen die werkelijk bovengemiddeld competent zijn, hebben daarentegen de neiging zichzelf te onderschatten.

Amerikaanse wetenschappers hebben de link gelegd tussen anti-vaxxers en Dunning-Kruger. Maar liefst 34% van de onderzochte personen bleek te denken dat ze meer wisten over vaccins en over de link tussen vaccins en autisme dan wetenschappers. 36% dacht er meer over te weten dan dokters. Het wordt erger: als je gaat kijken naar hun aantal tussen de mensen die in de 50% zaten van de groep die het minst presteerde op een kennis- en vaardigheidstest, dan bleek dat bij die mensen 62% dacht meer te weten dan wetenschappers en dokters.

Het wantrouwen tegen vaccineren is overgewaaid uit de Verenigde Staten, waar bijvoorbeeld Donald Trump de onwetenschappelijke onzin die daarachter zit, mee voedt. Maar uit recent onderzoek blijkt dat juist Europeanen het meest wantrouwend zijn. België is nog redelijk oké. Maar alles wijst erop dat het ook bij ons aan het veranderen is.

Zo geeft 39% van de ouders van jonge Vlaamse kinderen aan bezorgd te zijn over ernstige bij­werkingen van vaccins. Nog eens 32% is van mening dat nieuwe vaccins met meer risico’s gepaard gaan dan degene die al langer gebruikt worden. Eén op de vijf jonge moeders vindt dat haar kind niet moet worden gevaccineerd tegen ziektes die tegenwoordig niet meer voorkomen. Bij zwangere vrouwen is dat 22% en bij ouders van adolescenten zelfs bijna een kwart.

Wat het vooral verontrustend maakt is dat bij de volgende generatie ouders, de tieners van nu, één op vier in ons land al blijkt te denken dat vaccins gevaarlijk zijn voor een baby.