De Duitse metalband Rammstein is in opspraak gekomen vanwege de beelden in hun nieuwe clip voor de song ‘Deutschland’, en de teaser daarvan. Vier bandleden worden getoond als joden in een concentratiekamp tijdens de Tweede Wereldoorlog met een davidster op hun gevangenisplunje en een strop rond de nek. Politici en vooraanstaande joodse Duitsers wijzen Rammstein met de vinger, maar eigenlijk is het lang niet de eerste keer dat de band, en bij uitbreiding heel wat hoge pieten uit de metalscene, met het donkerste hoofdstuk van de Europese geschiedenis flirten en provoceren. Heeft het metalgenre een naziprobleem?
Als Rammstein nieuw materiaal uitbrengt en in ons land optreedt, is dat groot nieuws in muziekland. Het is ondertussen al tien jaar geleden dat we nog eens nieuwe songs van Deutschlands härteste te horen kregen. Hun laatste plaat ‘Liebe ist für alle da’ dateert van 2009 en ook toen werd er moord en brand geschreeuwd door de goegemeente. De Duitse autoriteiten beslisten zelfs dat het album vanaf 11 november 2009 niet meer verkocht mocht worden aan minderjarigen wegens de sadomasochistische inhoud van de hoes en het lied Ich Tu Dir Weh.
Maar met de clip en de teaser voor Deutschland, de eerste song uit hun nieuw album dat half mei verscheen, bevond Rammstein zich in nog meer controversiële vaarwateren. We zien de vier bandleden in een plunje, dat gevangenen in de Duitse concentratiekampen droegen tijdens en net voor de Tweede Wereldoorlog. Gitarist Paul Landers draagt een gele davidster, die joden onder het naziregime verplicht opgespeld kregen, en zanger Till Lindemann heeft een bloedende wonde op zijn hoofd.
(Zo klonk Rammstein tijdens hun eerste Graspop-concert.)
https://t.co/JmC5BkTYJQ
— Rammstein (@RSprachrohr) 26 maart 2019
XXVIII.III.MMXIX#Rammstein #duhastvielgeweint #RammsteinDeutschland
Duitse autoriteiten op hun achterste poten
De algemene publieke opinie in Duitsland, maar ook in het buitenland, walgt van de beelden die Rammstein met de wereld gedeeld heeft. De reacties zijn niet van de poes. Charlotte Knobloch, ex-voorzitster van de Centrale Joodse Raad in Duitsland haalt in de Duitse krant Bild uit naar de band: “Hoe Rammstein hier de moord en het leed van miljoenen voor entertainmentdoeleinden gebruikt, is ondoordacht en afstotend. Ze hebben een grens overschreden.”
Ook Duits regeringslid Felix Klein, die de taak heeft om de aanpak van antisemitisme in het land te leiden, heeft niets goed te zeggen over de clip: “Een smakeloze uitbuiting van artistieke vrijheid en provocatie. Dit is een rode lijn. Deze visualisering van de verschrikkingen die de nazi’s op hun geweten hebben, is hoogst onverantwoordelijk en alleen maar bedoeld om voor de verkoop van hun nieuwe album te dienen.”
(Zo ziet de affiche van Graspop er tot nu toe uit.)
De videoclip voor Deutschland:
In Deutschland worden beelden getoond uit concentratiekampen, maar ook uit andere gewelddadige passages uit de Duitse geschiedenis. YouTubegebruikers krijgen de waarschuwing dat de beelden mogelijk niet geschikt zijn en dat ze eerst moet inloggen voor ze de clip kunnen bekijken.
Lang niet de eerste keer
Rammstein heeft zelf nog niet gereageerd op de controverse die hun clip veroorzaakt heeft. En gelijk hebben ze. It’s time for them to shut up en laat de molen van de internationale pers en verontwaardiging maar zijn werk doen.
Dat hun nieuwe plaat duizenden keren meer over de toonbank zal gaan of dat heel wat meer mensen de nieuwe Rammstein-liedjes op z’n minst even zullen beluisteren op streamingplatformen zoals YouTube en Spotify, staat nu al in de sterren geschreven met alle gratis publiciteit die deze controverse de band oplevert. Deutschland staat nog maar op YouTube sinds donderdag 28 maart en werd nu al zo’n 65 miljoen keer bekeken.
(Lees hier ons interview met de symfonische metalband Lemuria.)
“Herrenmenschen“
Dat flirten met symboliek uit en verwijzingen naar het nazitijdperk (pers)aandacht opleveren, weet het promoteam achter Rammstein al jaren en als we even teruggaan in de tijd, zien we heel wat op hun kerfstok staan.
Op de originele cover van hun debuutplaat ‘Herzeleid’ uit 1995 waren de bandleden te zien in bloot bovenlijf. De band werd beschreven als “Herrenmenschen” of “herenvolk”. Een volgende merkwaardige stap was het integreren van fragmenten uit de nationaalsocialistische propagandafilm Olympia uit 1936, destijds ter gelegenheid van de Olympische Spelen in Duitsland, in hun clip voor het nummer Stripped. Critici steigerden en om de gemoederen te bedaren, bracht Rammstein de single Links 2 3 4 uit waarin wordt gezongen: “Sie wollen mein Herz am rechten Fleck / doch seh ich dann nach unten weg / da schlägt es in der linken Brust.” Daarmee wou de band plots aan de man brengen dat ze politiek links zijn ingesteld.
Om nog maar te zwijgen over het logo van de band dat eigenlijk niet veel meer is dan een parodie op het Balkenkreuz dat op de tanks van de Duitse Wehrmacht stond.
(Lees hier ons interview met de death metalband Carnation.)
Automatische associatie met nazisme
Vanaf begin jaren 2000 begon Rammstein zich qua teksten en thematiek meer te storten op kannibalisme, sadomasochisme en meer van zulk fraais. Op die manier wist de band oproer te veroorzaken op nieuwe fronten, wat hen ongetwijfeld heel wat nieuwe fans en verkochte concerttickets en platen opleverde. De bal van de ‘nazi-schandalen’ was ondertussen al vanzelf aan het rollen gegaan zonder dat de groep er zelf nog een poot voor moest uitsteken.
De Tsjetsjenen die in 2004 een school in het Russische Beslan gegijzeld hielden, zouden op eigen stereoinstallatie’s naar Rammstein hebben geluisterd tijdens de gijzeling, om op deze manier bot en gewelddadig te blijven. Volgens veel analisten klopt dat verhaal echter niet en zou het door de Russische autoriteiten de wereld ingestuurd zijn het Kremlin Rammstein “te aantrekkelijk” zou vinden voor “de onderste lagen van de Russische bevolking”. Twee jaar eerder werd een optreden van Rammstein in Moskou namelijk afgelast uit angst dat het skinheads zou aantrekken.
Ook het lied Sonne van hun plaat ‘Mutter’ uit 2001 zorgde voor heel wat opschudding. In de clip voor het nummer zijn mensen met dwerggroei te zien die in een goudmijn werken voor Sneeuwwitje. Controversieel, maar op het eerste zicht geen knipoog naar de führer. Er circuleerden op het internet echter virale filmpjes van een lied met de naam Hitler. Het ging om een instrumentale versie van Sonne waar pro-nazi teksten op ingezongen waren met grammaticale fouten. Dat de mannen van Rammstein zelf achter de song, laat staan de publicatie van de video zaten, lijkt erg onwaarschijnlijk, maar de band werd wel weer maar eens in rechts-extremistische hoek geduwd. En het resultaat was weer hetzelfde: een stortvloed van publiciteit.
(Lees hier ons interview met de thrash metalgroep Municipal Waste.)
Heeft metal een naziprobleem?
Toch hebben alle leden van Rammstein altijd ontkend er neonazistische sympathieën op na te houden. Wat de groep dus doet, is provoceren met als doel de provocatie op zich, (media-)aandacht en een grotere platen- en ticketverkoop. Sommige critici en outsiders zijn echter van mening dat metal een naziprobleem heeft.
Zowel het publiek als de bands in het genre zijn overwegend blank. Dat is op zich geen probleem en het is niet zo dat mensen van niet-Europese afkomst uitgesloten worden uit het wereldje van de loeiharde gitaren. In de jaren 80 en 90 al vonden onderzoekers een verband tussen de muziekvoorkeur van jongeren enerzijds en de sociaal economische status van de ouders van de luisteraar en diens schoolprestaties anderzijds. En laat het profiel bij uitstek van de metalluisteraar nu net een blanke jongeman uit de middenklasse zijn.
Van tijd tot tijd doen zich binnen het genre echter controverses voor rond nazisme, rechts-extremisme en racisme. De (onschuldige?) knipogen naar het Derde Rijk komen niet vaak voor, maar als ze er zijn, brengen ze massahysterie teweeg. We presenteren je een korte waslijst:
(Lees hier ons interview met de band DevilDriver.)
De Hitlergroet van Down- en ex-Pantera-zanger Phil Anselmo in 2016:
Heel wat festivals schrapten de bands van Anselmo in de zomer van 2016 van hun affiche.
‘Viktoria’ en ‘Frontschwein’, recente platen van de populaire, Zweedse band Marduk:
Van een knipoog naar de Tweede Wereldoorlog gesproken!
De kerkenbranden door de Noorse neonazi en Burzum-voorman Varg Vikernes:
Black metal-muzikant en rechts-extremist Varg Vikernes was van oordeel dat kerken in Noorwegen “joodse ambassades” zijn. Volgens hem een doorn in het oog van Noorwegen, dat naar zijn mening koste wat kost heidens had moeten blijven. De man kreeg een lange gevangenisstraf, ook omdat hij Mayhem-gitarist Euronymous omgebracht had.
(Je kan het verhaal van Vikernes bekijken in de nieuwe film Lords Of Chaos.)
Darkthrone en ‘Norsk Arisk Black Metal‘:
Ook minder politiek actieve bands uit de Noorse scene schrokken er begin jaren 90 niet voor terug om met een extreemrechtse slogan te provoceren. “Noorse, Arische black metal”, schreef Darkthrone op de eerste druk van hun legendarische en uiterst invloedrijke plaat ‘Transilvanian Hunger’.
(Dit waren de 20 beste concerten op Alcatraz 2018.)
Het black metal sub-subgenre NSBM dat zich volledig wijdt aan het nazisme:
Lang niet alle uitvoerders van dit sub-subgenre zijn overtuigde nationaalsocialisten. Hun doel is vaak choqueren en het is een sport binnen die scene geweest om de meest beledigende platen uit te brengen.
Metallica en de Hitlergroet:
Een zeldzame misstap voor de band, maar toch. Zie hier Metallica-frontman James Hetfield en drummer Lars Ulrich, begin jaren 90 in de backstage.
Slayer, een geval apart:
Leden van Slayer brengen op deze foto uit eind jaren 90/begin jaren 2000 de Hitlergroet. In 1986 kwam de band al onder vuur te liggen met hun song Angel of Death, de opener van hun bekroonde plaat ‘Reign In Blood’. Het nummer gaat over de criminele daden en experimenten die Josef Mengele als ‘dokter’ uitvoerde op gevangenen in het vernietigingskamp Auschwitz. Slayer moest zich in de televisiestudio verantwoorden voor de song. Hun uitleg was dat ze het verhaal gewoon interessant vonden. Ze benadrukten ook dat ze met het nummer geen politieke bedoelingen hadden. De overleden Slayer-gitarist Jeff Hanneman liep trouwens maar al te graag rond met T-shirts met opdrukken als “Ostfront” en logo’s uit het nazitijdperk.
(Lees hier ons interview met Brides of Lucifer.)
Het appartement van Motörhead-frontman Lemmy:
Lemmy Kilmister had een passie voor het verzamelen van memorabilia uit oorlogstijden. Zijn flat in Los Angeles hing dan ook vol vlaggen met hakenkruisen en de Motörhead-frontman liep geregeld rond in een volledige SS-tenue. Lemmy zei echter altijd dat hij tegen het nationaalsocialisme is omdat hij valt op donkere vrouwen. “Stel je voor dat ik mijn nieuwe vriendin zou moeten voorstellen aan de führer“, grapte hij ooit.
“It’s Only Rock ’n Roll, But It’s Worth Studying“
Net als fans beschouwen ook heel wat bands hun metalmuziek als een escape uit de dagelijkse sleur. Achter sommige van bovenstaande incidenten en uitgaves zitten geen politieke bedoelingen, anderen gaan een stuk verder en zien muziek als een middel om hun ideologie te verspreiden. Die laatste groep is echter een verwaarloosbare (maar gevaarlijke?) minderheid binnen de metalscene.
Maar het nazistisch spook in de metalkast roept wel een aantal interessante vragen op. In hoe verre moeten we als samenleving tolereren dat entertainmentacts provoceren, zelfs dat soms ten koste is van derden? Kan nazistische beeldspraak (die niet per se serieus bedoeld is) kwetsbare jongeren aanzetten om te radicaliseren in deze polariserende tijden? Waarom worden muzikanten zo geviseerd wanneer ze een controversiële thematiek, zoals de wandaden van de nazi’s, in hun materiaal verwerken, terwijl die collectieve verontwaardiging bij films, series of games een stuk kleiner en soms zelfs onbestaand is?
Heel wat muzikanten en fans liggen van die vragen niet wakker, maar bovenstaande fenomenen hebben wel een invloed op hoe outsiders naar het hele metalgenre kijken, om over de invloed op luisteraars en fans nog maar te zwijgen. Een interessante discussie die het waard is om gevoerd te worden.
Of zoals professor Cultuursociologie en Communicatiewetenschappen Gust De Meyer het eind jaren 90 verwoordde: “It’s Only Rock ’n Roll, But It’s Worth Studying.”
(Dit zijn de 45 beste albums van 2018.)