Hoe moeten we omgaan met de verschillende vaccins, cruciaal in de strijd tegen de pandemie? Steeds meer stemmen gaan op om de patenten vrij te geven, en zo massaal de arme landen toe te laten te vaccineren. “De regering gaat dat standpunt verdedigen”, kondigt minister voor Ontwikkelingssamenwerking Meryame Kitir (Vooruit) aan. “Neen, dat zal de federale regering niet doen”, zo reageert Georges-Louis Bouchez (MR) nauwelijks een paar uur later.

In het nieuws: In hoeverre zijn patenten van de farma-industrie heilig?

De details: Het debat is niet nieuw, het standpunt van de regering De Croo is wel interessant.

• Met een heftige nieuwe golf van covid in India, komen de spotlights opnieuw te staan op het globale karakter van de pandemie: in eerste plaats vroeg en kreeg de regering in New Delhi steun vanuit het Westen. Ook België zegde via minister Kitir 3 miljoen euro toe om zo snel mogelijk de grote nood aan geneesmiddelen en zuurstof in te vullen.
• Maar daarnaast is er het bredere plaatje: het heeft geen zin om enkel in sneltempo de bevolking van de rijke landen te laten inenten, als er tegelijk geen massale vaccinatiecampagne in de armere delen van de wereld op gang komt. Immers: het coronavirus kan daar dan blijven woekeren en op allerlei manieren muteren, waardoor mogelijk ook gevaccineerde landen opnieuw kunnen worden aangetast.
• Die vaststelling loopt samen met een fundamentele kritiek op het “privatiseren” van de pandemie-aanpak. Ideologisch gezien vinden zeker de communistische partijen dat niet de vrije markt, maar de staat deze crisis moet oplossen. Maar ook andere stemmen op links verdedigen dat idee, onder meer gewezen Open Vld-voorzitter Gwendolyn Rutten hield al een fel pleidooi in die richting: de patenten van de grote farmaspelers, die de vaccins maakten, moeten opgeheven worden.
• Dan zouden die vaccins een zogenaamd “wit product” worden zoals dat in de geneesmiddelenindustrie heet: dan kan zowat elke kundige producent ter wereld het vaccin produceren en kan het veel goedkoper over heel de wereld worden uitgerold.
• Gisteren op De Afspraak kwam Kitir daarover een duidelijke stelling innemen:
  • “De Belgische regering gaat dat standpunt verdedigen.”
  • “België heeft aangegeven te vinden dat alvast de arme landen het vaccin zelf moeten kunnen produceren.“
  • “Maar er is geen goodwill, we moeten verder kijken. Want als we dat debat nu niet voeren, nu we allemaal in een pandemie zitten en iedereen betrokken partij is om z’n eigen vrijheid terug te krijgen, wanneer zouden we dat dan wel voeren?“

The big picture: Dit zou wel een straffe positie zijn vanuit België.

• Het debat duikt dus regelmatig op in België, maar woedt wereldwijd. Het opheffen van het zogenaamde “IP”, het intellectual property van de vaccins, moet geregeld worden binnen de WHO, de Wereld Handels Organisatie.
• Al in oktober vorig jaar kwam er een gezamenlijk voorstel van India en Zuid-Afrika om de patenten tijdelijk op te heffen. Beide landen hebben grote labo-capaciteit, maar geen farmaceutische industrie die de zaken in handen houdt.
• Het voorstel van India en Zuid-Afrika kreeg vrij snel tractie: in totaal waren 58 landen cosponsor van het idee en sloten nog eens een 100-tal landen aan die het steunden. Alle Afrikaanse landen, een pak Aziatische en Zuid-Amerikaanse landen en China schaarden zich achter het idee. Ook Artsen Zonder Grenzen is een felle voorstander.
• Uitgesproken tegenstanders eind maart waren de VS, de Europese Unie, Zwitserland, Brazilië, Australië, Japan en Singapore. Niet toevallig zijn de wereldwijde producenten in die landen gebaseerd: Pfizer, Johnson & Johnson, AstraZeneca en Moderna.
• Landen als Canada, Mexico, Rusland en Chili zaten “op de wip”: zij spraken zich nog niet echt uit, of willen niet kiezen in de discussie.
• Maar als België nu effectief van standpunt zou wijzigen, zou het land meteen de EU in een behoorlijk andere richting gaan duwen. Al is het maar de vraag of die als geheel zou volgen.
• Uitgerekend vandaag kondigt de VS aan tot 60 miljoen vaccins van AstraZeneca te zullen verschepen naar landen die het nodig hebben. De VS keurde dat vaccin nooit goed, en “dumpt” het nu elders. Die techniek van vaccin-diplomatie past overigens ook China toe met een minderwaardig vaccin (Sinovac) dat het land zelf ontwikkelde.

De details: De farma-industrie is wel bijzonder machtig in dit land.

• Vorige vrijdag nog moest het belangrijke Overlegcomité een uurtje wachten. De premier Alexander De Croo (Open Vld) was immers op bezoek bij Pfizer in Puurs, samen met EU-commissievoorzitter Ursula von der Leyen. Pfizer is dan ook de hofleverancier van de EU, die perfect de afspraken nakomt, en zelfs meer, in het gat springt dat AstraZeneca laat.
• De banden met hen zijn uitstekend. Maar de farma-industrie doet er wel alles aan om die patenten te behouden: zij vormen de ruggengraat van het businessmodel van de sector.
• De liberale voorzitter Georges-Louis Bouchez (MR) heeft dat alvast goed begrepen. Hij reageerde op Twitter alvast fel op de uitspraken van Kitir:
  • “Neen, de federale regering zal het einde van de patenten niet verdedigen“, deed hij de deur fors dicht.
  • “De vaccinatie in ontwikkelingslanden steunen is imperatief.”
  • “Maar de capaciteit om onderzoek en ontwikkeling op peil te houden is het allerbelangrijkst. Die patenten zijn de garantie op investeringen in die vooruitgang“, zo verwoordde hij exact wat ook de industrie zelf stelt.
• De vraag is hoe dit precies eindigt. Niet dat enkel het Belgische standpunt de koers van de EU zal doen afwijken. Onder meer de Nederlandse premier Mark Rutte, met ook een belangrijke farma-industrie in z’n achtertuin, was al zeer duidelijk over de patenten: die moeten behouden blijven.
• Maar qua symboliek kan het tellen als de regering een standpunt zou innemen, dat de linkerzijde in Europa, ook in het Europees Parlement, fel verdedigt.

Wat er zat aan te komen: Het sociaal overleg stokt.

• Ze hebben van de federale regering de tijd gekregen tot eind deze week, maar het heeft er alle schijn van dat vakbonden en werkgevers er niet uit gaan geraken. Het sociaal overleg over een nieuw loonakkoord, het zogenaamde IPA, staat op barsten, zo bericht de VRT.
• Dat is ondertussen al de derde impasse en dus in principe de laatste. Hierna zal de regering zelf de knoop moeten doorhakken, iets dat Vivaldi altijd een beetje gevreesd had.
• Nochtans had de minister van Werk, PS-vicepremier Pierre-Yves Dermagne zijn voet gezet en een compromis geforceerd: hij dwong de werkgevers om de onderhandelingen over de lonen en sociale uitkeringen aan elkaar te koppelen. En tegelijk dwong hij de vakbonden om het kader van 0,4 procent loonsverhoging voor iedereen te aanvaarden.
• Het gevolg was dat er een eerste akkoord mogelijk was, over de welvaartsenveloppe. Moeilijk was dat niet: er was immers vooral extra geld uit te delen voor de verhoging van de uitkeringen en de pensioenen. Maar zo gaven de werkgevers een onderhandelingshefboom uit handen.
• Alleen, de moeilijkere deal zit hem rond de 0,4 procent maximum loonstijging, naast de indexverhogingen. Er kon wel een coronapremie onderhandeld worden, had de regering aangegeven. Maar het openingsbod van de werkgevers is volgens de vakbonden echt te mager: het gaat om een premie van een paar honderd euro, in bedrijven die 30 procent meer omzet draaiden, door de pandemie.
• Dat is iets heel anders dan wat de bonden voor ogen hebben: namelijk dat een meerderheid van de werkgevers zo’n premie ophoest. En dat ze per sector kunnen gaan onderhandelen.
• Maar net dat willen de werkgevers verhinderen: dan is de kans groot dat ze zowat overal premies moeten geven. De impasse is dus compleet, het dreigt te eindigen op een nieuwe breuk. Al moet gezegd dat in elke onderhandeling het eerst even “heel diep” moet zitten, met het nodige theater, voor er toegegeven kan worden.

Vandaag eindelijk in de Kamer: De nieuwe Pandemiewet ligt vers-van-de-pers klaar.

• Ruim één jaar na de crisis is het zover: de federale regering zou haar aanpak juridisch niet langer regelen door de zogenaamde “rampenwet” helemaal te verkrachten, maar door nu een heus kader voor de pandemiebestrijding te laten stemmen.
• Gisteren werd de definitieve tekst in de regering goedgekeurd, in principe zou die dan morgen ter bespreking liggen in de Commissie in de Kamer. Dat was met de nodige vertraging, waardoor N-VA-fractieleider Peter De Roover meteen kon fulmineren “dat de Kamer dit niet op een ernstige manier kan bekijken“.
• Maar de tekst wijzigt niet meer fundamenteel, dus het tegenargument van minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) was helder: de tekst is ondertussen echt wel al behoorlijk goed gekend.
• In essentie gaat er weinig tot niets wijzigen aan de huidige aanpak: de wet laat immers toe dat de Kamer grotendeels buitenspel wordt gezet en dat de uitvoerende macht vergaande maatregelen kan nemen.  
• Los van de druk van de oppositie was er ook wel het vonnis van een Brusselse rechtbank in eerste aanleg, die de regering voor het gebruik van de “rampenwet” veroordeelde en een dwangsom oplegde van 5.000 euro per dag, om de zaak deftiger te regelen. Die som is niet verpletterend zwaar, maar begint te lopen vanaf 1 mei. Het is dus handig meegenomen om dat voor te zijn en de zaak nu definitief te regelen.
• Verwacht wordt dat de meerderheid dit netjes zal goedkeuren, tegen de oppositie in.

In de gaten houden: De pensioensector komt vandaag met nieuws.

• Het is hét sociale debat dat Vivaldi de komende maanden zal moeten voeren: hoe zit het met de pensioenen? De regering beloofde een forse verhoging, voor de socialisten tot 1.500 euro netto per persoon, voor de MR tot 1.500 euro bruto. Die discussie is niet uitgeklaard.
• De PS nam het departement in handen en minister van Pensioenen Karine Lalieux (PS) werkt al een tijdje in alle stilte op de plannen.
• Maar wat er al van lekte belooft bijzonder interessant te worden. De pensioenen in België bestaan in feite uit vier grote pijlers:
  • De overheid, die een eerste pijler financiert en uitkeert. Voor ambtenaren en loontrekkenden is die groot, voor anderen eerder laag.
  • De sectorale kassen, de bedrijfspensioenplannen, vormen de tweede pijler. Die floreert, hier gaan enorme bedragen in om. Maar dit systeem is fiscaal zeer interessant, waar ook erg hoge lonen dus van profiteren.
  • De derde pijler is het pensioensparen, wat ook bijzonder populair is: beleggen om een pensioen te verzekeren.
  • Tenslotte is er de vierde pijler, het vastgoed: heel veel Belgen hebben een eigen huis, dat de ultieme garantie is op een appeltje voor de dorst op de oude dag.
• De vraag is nu, als men de eerste pijler veel forser wil laten groeien, hoe dat betaald moet worden. De PS-plannen gaan in de richting van het forser taxeren van de tweede pijler. Maar daar zit meteen een communautaire spanning van jewelste op: in Vlaanderen wordt daarin veel meer gewerkt en geld gestopt, dan in Wallonië.
• Hoe dan ook: de debatten moeten nog openen. Maar de sector zelf heeft een uitgebreide studie over de pensioenen gedaan en komt die nu voorstellen.

Ook belangrijk om te weten: Binnen Brussel zijn de verschillen in vaccinatiegraad verbijsterend.

• De Vlaamse minister-president Jan Jambon (N-VA) gooide de knuppel in het hoenderhok: als de verschillen in vaccinatiegraad tussen de regio’s te fel oplopen, dan zou het wel eens kunnen dat Vlaanderen sneller “heropent” dan Brussel en Wallonië.
• Dat bericht werd met afschuw onthaald door de andere deelstaten, met PS en MR op kop, en ook wat voorspelbaar door de Franstalige pers, die moord en brand schreeuwen over het “stuitend gebrek aan solidariteit”.
• Maar de cijfers in Brussel zelf onthullen wel details per gemeente, en dat legt nog veel duidelijker het probleem bloot. In de armste gemeenten, met een heleboel migranten die laag opgeleid zijn en weinig middelen hebben, zijn de cijfers dramatisch.
• Zo scoren Sint-Joost-ten-Node en Sint-Gillis dramatisch, met nog geen 60 procent gevaccineerden in de leeftijdscategorie boven de 65 jaar. Ook arme gemeenten zoals Schaarbeek, Molenbeek, Koekelberg en Brussel zelf halen nauwelijks die 60 procent.
• Dat ligt helemaal in lijn met allerlei onderzoek dat al gedaan is: een lage opleiding en weinig inkomen zijn de belangrijkste indicatoren. Zeker de niet-Franstalige of niet-Nederlandstalige bevolking in Brussel wordt veel minder bereikt.
• Het omgekeerde is zichtbaar in de rijke zuidrand van het Brussels Gewest, die ook veel migranten kent, maar van een heel andere categorie: onder meer een pak expats of Fransen, die om fiscale redenen in België verblijven. Daar piekt de vaccinatiegraad tussen de 75 procent, zoals in Sint-Lambrechts-Woluwe, of bijna 78 procent in Ukkel en zelfs 80 procent in Sint-Pieters-Woluwe.
• Blijft het feit dat in Vlaanderen in de categorie vanaf 75 plus, er systematisch boven de 90 procent gescoord wordt. Daar is heel Brussel dus nog mijlenver van af.