Al vijftig jaar maakt aids slachtoffers. Bijna 37 miljoen mensen over de hele wereld zijn besmet met hiv, het virus dat de ziekte veroorzaakt. Wetenschappers zijn al jaren op zoek naar een manier om patiënten volledig te kunnen genezen.

Vijftig jaar geleden is het al dat Robert Radford stierf. De zwarte Amerikaan was toen amper vijftien jaar oud en dokters hadden geen idee wat er precies voor zijn dood gezorgd had. Om te weten te komen dat hij leed aan aids, hadden ze bijna twintig jaar en verschillende andere doden nodig.

Robert Radford en de mysterieuze ziekte

Radford belandde in het ziekenhuis eind 1968. Zijn geslachtsdeel was opgezwollen en die zwelling breidde zich uit over zijn hele lichaam. Het leek een soort chlamydia, maar in plaats van geconcentreerd, was de ziekte over zijn hele lichaam verspreid. Aan de binnenkant van zijn dijen had Radford paarse vlekken, die geassocieerd werden een soort kanker, die normaal voorkwam bij oudere joodse en Italiaanse mannen, niet bij een jongen van 15 die nog nooit uit de Verenigde Staten gekomen was.

Radford lag een half jaar in het ziekenhuis, sprak amper en stierf uiteindelijk aan een longontsteking. In andere omstandigheden zou het lichaam van een 15-jarige daar al snel komaf mee maken, maar dat van Robert Radford was zodanig verzwakt, dat het zich niet meer tegen de ontsteking kon verzetten.

Stalen vergelijken

In de tien jaar die daarop volgden, stierven verschillende andere jonge mannen aan agressieve longontstekingen. Die hadden heel wat gemeenschappelijk: ze hadden ook donkerpaarse vlekken op hun lichaam, waren allemaal actief homoseksueel en hadden een serieus beschadigd immuunsysteem. Ze stierven allemaal aan aids, want een behandeling was er niet.

Dokters hadden een vermoeden en testten de stalen die ze van Radfords lichaam gehouden hadden. Ze hadden gelijk: de jongeman was gestorven aan de gevolgen van aids. De zieke bleek al tien jaar langer dan gedacht zijn weg te banen door de maatschappij en hele gemeenschappen uit te roeien.

Hoe werkt aids?

Het menselijk lichaam kan zich tegen heel veel verweren, maar tegen het hiv-virus kan het van nature maar weinig betekenen. Het virus infecteert en vernietigt dan de cellen die het lichaam nodig heeft om zich ertegen te verzetten. Die cellen zijn de CD4 T-cellen, die het immuunsysteem coördineren.

Hiv haalt het technische binnenwerk van die cellen overhoop, waardoor het zichzelf duizenden keren kan kopiëren. Op die manier verspreidt het virus zich heel snel over het hele lichaam en kan het daar hetzelfde beginnen doen. Het lichaam verzet zich daartegen, maar dat is eigenlijk niet zo goed.

Het lichaam gaat namelijk alle besmette cellen automatisch gaan vernietigen. Klinkt goed, maar dat is het niet. Die besmette cellen zijn de CD4 T-cellen, die het immuunsysteem coördineren en als die er niet zijn, stuikt heel dat systeem in elkaar.

Op weg

Vandaag kunnen dokters al heel wat, maar aids genezen lijkt voorlopig nog niet tot de mogelijkheden te behoren, al zijn we wel op de goede weg. Dokters slagen er al in om het hiv-virus zodanig te onderdrukken, dat het niet meer kan doorgegeven worden en geen invloed meer heeft op de levensverwachting van de drager.

Berlijn en Londen

Twee personen. Dat is alles. Dat zijn de enige twee van de bijna 37 miljoen mannen die met aids leven, die van de ziekte genezen zijn. De eerste wordt The Berlin Patient genoemd en is al bijna tien jaar hiv-vrij. De man is echter geen voorbeeldgeval, want de behandeling die hij daarvoor moest doorstaan is enorm gevaarlijk. De Berlijnse Patiënt overleefde een bestraling over zijn hele lichaam en twee aparte stamceltransplantaties.

Andere tests waren minder succesvol. Ze overleden tijdens of na de behandeling of kregen opnieuw actief aids. Dokters vroegen zich af of het echt de bedoeling was dat ze patiënten eerst bijna moesten vermoorden voor ze ze konden genezen. Ze bleven zoeken. En met resultaat. The London Patient is ondertussen al bijna twee jaar hiv-vrij.

De oplossing?

De Londense man was al een tiental jaar besmet met hiv, toen hij plots ook de diagnose lymfeklierkanker kreeg. Die kanker test het immuunsysteem aan en dus vonden zijn dokters het een uitgesproken moment om zijn aids aan te pakken. Ze zochten een donor met een zeldzame genetische mutatie: hiv-bestendig.

Die hiv-bestendige stamcellen werden getransplanteerd op hetzelfde moment als het beenmerg dat The London Patient nodig had om van zijn kanker te kunnen genezen. Het virus verdween uit zijn bloed en bleef daar ondertussen al bijna twee jaar uit. De genezing klinkt prachtig, maar is helemaal niet zo eenvoudig als ze lijkt.

Beter, maar nog niet goed genoeg

De behandeling houdt dan wel heel wat minder risico’s in dan die van The Berlin Patient, maar dat wil niet zeggen dat ze helemaal veilig en gemakkelijk is. Integendeel: de stamceltransplantatie is niet zonder risico en mensen die behandeld worden tegen aids reageren niet altijd goed op de nieuwe behandeling. Bovendien moeten dokters eerst een geschikte donor vinden voor ze met al die gevaarlijke dingen kunnen beginnen. Die moet namelijk de juiste mutatie hebben én een match zijn op vlak van bloed.

Kritiek

Vanuit verschillende hoeken komt kritiek op het onderzoek naar een genezing van aids. Er zijn namelijk nog steeds miljoenen mensen die geen toegang hebben tot therapieën die het virus onderdrukken en dus is aids voor hen nog steeds een levensbedreigende ziekte. Dat is vooral het geval in landen waar niet iedereen een degelijke gezondheidszorg kan betalen.