Zoals verwacht heeft het Overlegcomité na weken van rustige vastheid het roer drastisch omgegooid: strengere maatregelen, een derde lockdown is een feit. Zo gebeurde wat een heel groot deel van de beleidsmakers, waaronder premier Alexander De Croo (Open Vld), lang wilden vermijden: dat weer een forse stap achteruit gezet werd. Voor de minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) is het een triomf: tien dagen lang al drong hij aan op wat hij “noodzakelijk” achtte: hij haalt z’n slag thuis.

In het nieuws: Een debat in de Kamer én een cruciale EU-top.

De details: De nazorg van de nieuwe maatregelen moet nog verzekerd, maar tegelijk ligt alweer een nieuw dossier op tafel.

• Vanmiddag om 13u30 start een belangrijke top van de Europese regeringsleiders. Die zou in principe gaan over de buitenlandse relaties van de EU en de komst van een nieuwe Amerikaanse president. Maar de actualiteit beslist daar anders: want vanaf 14u30 komt het luik over corona en met name de vaccins binnen de EU op de agenda. Dat belooft een bijzonder verhit debat te worden.
• De Europese Unie krijgt immers bijzonder veel kritiek op de manier waarop heel de vaccinatie wordt aangepakt. Door collectief te onderhandelen met de producenten wilde men vermijden door de grote farmabedrijven uit elkaar gespeeld te worden. Maar het resultaat is een slechte deal voor heel de EU: zowel de VS als het UK en zeker Israël sloten veel voordeligere akkoorden af (en legden wél centen op tafel), waardoor ze nu mijlenver voorop liggen in de race naar groepsimmuniteit.
• In een pak grote landen – zeker Frankrijk, Italië en Spanje – is er snoeiharde kritiek op het feit dat een groot deel van de productie van vaccins in de EU gebeurt, maar dat die niet eerst voor de EU-bevolking zijn. Tot nu toe exporteerden producenten als Pfizer en AstraZeneca samen 40 miljoen vaccins uit de EU.
• Het dossier van het UK springt in het oog: die kregen tot nu toe 10 miljoen vaccins uit de EU. En ze voerden zelf welgeteld nul vaccins uit, ook al hebben ze twee productiesites van AstraZeneca. Dat zorgt voor gigantische politieke spanning: de grote landen maanden Ursula Von der Leyen, de Commissievoorzitter, aan om veel strenger op te treden.
• Al in januari werden daarom onder de vlag van het zogenaamde “exportmechanisme” maatregelen ingevoerd: producenten die hun contracten niet nakwamen (lees: AstraZeneca) zouden eerst aan de EU moeten leveren. Maar nu wil men verdergaan, in functie van de eigen vaccinatieplannen van EU-lidstaten.
• Alleen is dat niet naar de zin van kleinere landen met een substantiële farma-industrie: Nederland, Ierland, Zweden, maar zeker ook België. Want dat betekent potentieel een wel heel agressief optreden, bijvoorbeeld ten opzichte van Pfizer, dat met een grote productie-eenheid in Puurs zit. Zulke maatregelen kunnen dus in het eigen gezicht ontploffen, zo is het gevoel van dat groepje landen, waaronder België.
• Gisteren raakten de gemoederen extra verhit omdat de Italiaanse politie binnenviel in een fabriek van AstraZeneca en daar 29 miljoen dosissen ontdekte. Dat gooide olie op het vuur in een relatie tussen het bedrijf en de Europese politiek, die al volledig verhit was. “Ze beloofden 30 miljoen dosissen te leveren aan de EU, maar zijn daar mijlenver van“, zo stelde Europees Commissaris Valdis Dombrovskis.
• Zo’n 13 miljoen dosissen zouden bestemd zijn voor ontwikkelingslanden, en die andere 16 miljoen waren voor de EU, zo probeerde AstraZeneca te duiden. Het vermoeden leeft echter dat een deel opnieuw voor het UK bestemd zou zijn. Maar onder het exportmechanisme moesten die voorraden dus naar de EU komen. Hoe dan ook: dat de politie binnen moest vallen om de vaccins te tellen, zegt veel over hoe diep het wantrouwen is.
• Overigens belooft het een erg lange EU-top te worden, waarop corona het dominante thema is. In veel landen is er een verslechterde situatie doordat nieuwe varianten van het virus actief zijn. En de relaties met respectievelijk Rusland en Turkije staan ook op de agenda. Om 20u45 belt dan Joe Biden in.

Ondertussen in België: De oppositie eist de premier te zien.

• Door die EU-top dreigde premier Alexander De Croo (Open Vld) het vragenuurtje in de Kamer te missen. Men stelde voor dat Frank Vandenbroucke, de minister van Volksgezondheid, en voor sommigen de schaduwpremier, dan maar alle vragen over het Overlegcomité op zich zou nemen.
• Maar dat was buiten de oppositie gerekend. Gisteren al drong de N-VA er op aan om in de Kamer toch de premier te kunnen horen. Vlaams Belang-fractieleider Barbara Pas was vanmorgen op Radio 1 daarover bijzonder fel: “De premier heeft wel tijd voor interviews op tv, maar ondertussen zou hij het parlement negeren? Uiteraard is Frank Vandenbroucke niet goed genoeg. Die nieuwe lockdown komt er tegen alle beloftes van de premier, tegen zijn eigen regeerverklaring in. Dan mag hij daarover toch tekst en uitleg geven in de Kamer?”
• Op de Zestien stelden ze daarop gisteren al voor om het debat een uur te vervroegen: “We mogen toch veronderstellen dat men wil dat de premier aanwezig is op zo’n belangrijke top?”

Ten gronde: Zowel de federale als de Vlaamse regering blijft met zure gevoelens achter.

• De nieuwe lockdown – in het marketing-jargon van de Wetstraat nu ‘Paaspauze’ gedoopt – was nog maar net aangekondigd, of daar was alweer Georges-Louis Bouchez, de leider van de MR, om de beslissing in de rug te schieten. Dat is opvallend, omdat zijn eigen MR ruim vertegenwoordigd is in het beslissingsproces, met onder meer vicepremier Sophie Wilmès in de kern van de federale regering en Pierre-Yves Jeholet (MR) als minister-president van de Franse Gemeenschap.
• Maar het zal Bouchez allemaal worst wezen. Hij noemde de nieuwe lockdown zowaar “een drieledige mislukking”. “Het is triest dat de lasten vooral liggen op de Belgen die werken. We hebben objectieve gegevens nodig om met het virus te leren leven. En vooral de vaccinatie moet sneller”, zo stelde hij. Denis Ducarme, voormalig minister, ging nog een stap verder en “zegde zijn vertrouwen in het Overlegcomité op”.
• Daarmee bewijzen Bouchez en co voor een zoveelste keer wat zowat elke regeringspartner van Vivaldi tijdens de afgelopen onderhandelingen in september vreesde: dat de MR, en met name haar voorzitter, niet in staat zouden zijn zich als loyale regeringspartner te gedragen. De interne kritiek binnen de huidige federale coalitie is ook niet mals: daar is men de houding van de MR meer dan zat.
• Zeker voor Open Vld wordt dat vervelend. Hun voorzitter Egbert Lachaert (Open Vld) redde op een cruciaal moment in de onderhandelingen het vel van Bouchez, toen de vijf andere coalitiepartners klaar stonden om de MR eruit te gooien en het cdH van Maxime Prévot aan boord te hijsen. Die was gebeld en toonde zich bereid.
• Door systematisch nu zijn eigen coalitie onder vuur te nemen, zet Bouchez ook De Croo in een lastig parket: steeds luider klinkt de eis dat de premier hierover orde op zaken stelt.
• Ook op Vlaams niveau was het gisteren vreemd opkijken. Daar worstelt de N-VA zichtbaar met haar rol van beleidspartij en schippert ze tussen de harde lijn van Ben Weyts, de N-VA-minister van Onderwijs, en de verzoenende houding van Jan Jambon, de N-VA-ministerpresident.
• Die laatste moest in het Overlegcomité akkoord gaan om het onderwijs nog één week extra te sluiten, toen ook de Franse en Duitse Gemeenschap overstag gingen. Maar in het Vlaams Parlement schoot Weyts die beslissing ongenadig in de rug: “Een Ikea kan wel open, en de scholen moeten dicht. Dat is niet de maatschappij waar ik voor sta”, zo stelde die fel.
• Frank Vandenbroucke (Vooruit), die als triomfator uit het Overlegcomité kwam, legde daarop de vinger op de wonde: want wilde de Vlaamse regering ook niet net de winkels openhouden? In dat dossier had net Hilde Crevits, CD&V-minister van Werk in de Vlaamse regering, fel haar nek uitgestoken. Maar dat kwam dan diametraal tegenover de scholen te staan.
• Extra pijnlijk bovendien voor de N-VA is dat in heel de discussie in het Overlegcomité Jan Jambon één kleine overwinning wist te boeken: de kleuterscholen mochten dan toch openblijven. “Dat was niet ideaal, maar een typisch Belgisch compromis, want Jambon wilde eigenlijk de lagere scholen openhouden”, zo duidt Piere-Yves Jeholet vanmorgen zonder schroom op de RTBF-radio.
• Maar de bonden reageerden zo boos op die beslissing (de socialistische bond diende meteen een stakingsaanzegging in) dat de Vlaamse regering, en met name Ben Weyts, gisterenavond dan toch ook al wat terugkrabbelde: wie zelf in de opvang van zijn of haar kleuter kon voorzien, moest dan maar dat kind thuislaten.
• “Daar versta ik nu eens niets meer van. ’s Morgens verzet de Vlaamse regering zich tegen het sluiten van de kleuterscholen en stellen wij ons loyaal op. En ’s avonds komt dan de minister van Onderwijs doodleuk zeggen dat ouders hun kinderen toch best thuishouden”, zo stelde Jeholet fel. Voor hem is het nu best mogelijk “dat het Franstalige onderwijs de kleuterscholen ook gewoon sluit.”

Conclusie: Het mechanisme van het Overlegcomité hapert.

• “Sneller beslissen was beter ­geweest, nu we deze cijfers zien”, zo kon Vandenbroucke na afloop van het Overlegcomité niet nalaten zijn grote gelijk te onderstrepen. Vorige vrijdag nog weigerde men de minister van Volksgezondheid te volgen.
• Maar het is maar de vraag of die houding van Vandenbroucke veel vruchten gaat afwerpen op langere termijn. De frustratie over het optreden van de Vooruit-vicepremier groeit, en niet alleen in de Vlaamse regering. Zijn eigengereidheid, maar vooral het feit dat informatie niet doorstroomt en beslissingen eenzijdig worden doorgeduwd, wringt. Zeker bij een jongere generatie politici, die niet telkens de les gespeld wil worden.
• De Vlaamse minister-president Jambon zat bovendien bijzonder lastig op het Overlegcomité, toen hij voelde dat hij geïsoleerd raakte over het Onderwijs. Vanuit eigen rangen staat hij steeds meer onder druk om niet langer mee te gaan in een dans die constant geleid wordt door het federale niveau.
• Dat alles maakt dat bij een pak politici de uitgesproken hoop leeft dat “dit nu echt de laatste keer was” dat er zo aan de teugels getrokken werd. Het politieke krediet lijkt op om nog samen moeilijke beslissingen te nemen. Het onderlinge vertrouwen is in elk geval fel aangetast.