Tik tak. Lees de woorden luidop en besef dat terwijl je dat hebt gedaan 3.400 plastic flessen door Coca Cola Company zijn gevuld. In diezelfde seconde worden 160.000 plastic zakken geproduceerd. De volgende keer je iets uit plastic haalt of consumeert, weet dan dit: elk jaar produceren we het equivalent in gewicht van 1,1 miljard mensen aan plastic verpakkingen. En daarvan wordt amper 10% gerecycleerd. 

We mogen dan misschien de indruk hebben dat we qua milieu “goe bezig” zijn, echt veel zoden zet dat niet aan de dijk. Integendeel, rond wat we consumeren of kopen elk jaar zit nu al 81.750.000 ton aan plastic. Dat zijn dus die 1,1 miljard mensen, als je ze op een weegschaal zou zetten.

Tegen 2020 gaat dat cijfer bijna verdubbelen, voornamelijk door het inhaalmaneuver in Aziatische landen en een aantal Afrikaanse, terwijl bij ons het niet echt zal toenemen, ons verbruik van plastic verpakkingen, maar ook niet echt spectaculair gaat dalen.

Er zijn zelfs prognoses dat in de Westerse wereld, waar we nu toch al bijna vier decennia milieubewust proberen te zijn, er ook nog een groei van plastic verpakkingen zal zijn, tenminste als het economisch blijft goed gaan zoals nu.

Twee keer Frankrijk. Per uur

We hebben het over heel, heel veel plastic, want, het weegt omzeggens niks. Neem nu plastic zakjes. Iedere aardbewoner gebruikt er gemiddeld 700 per jaar. We maken zoveel plastic zakken dat als je met de productie van één uur een ketting maakt, die zeven keer de wereld rond zou kunnen.

Met onze productie aan plastic zakjes per uur kan je heel Frankrijk twee keer bedekken. Van al die plastic zakjes in de wereld wordt momenteel hooguit 2% gerecycleerd. 10% van die zakjes belanden in zee.

Tegen de tijd dat je dit leest, drijft een plastic soup zoals de cluster van plastic wordt genoemd die samenkomt door de stroming in bepaalde delen van onze oceanen ongeveer 22 miljoen vierkante kilometer groot zijn. Plastic bedekt dus nu al een gebied dat groter is dan Rusland en 700 keer groter is dan België in onze oceanen. Je ziet dat niet omdat het samenkomt in plaatsen waar amper mensen zijn, zoals het midden van de Stille Oceaan en sinds kort ook aan de Noordpool.

Over tien jaar zal die oppervlakte nog eens verdubbeld zijn. Momenteel groeit de “plastic soup” in onze oceanen met acht voetbalvelden per seconden.

Hallo.

Recyclage?

Er zit ondertussen ook al zes keer meer plastic in onze zeeën dan plankton, de microbeestjes die de hele voedselpiramide in de oceanen ondersteunen.

We recycleren toch, zal je zeggen. Jammer genoeg is de recyclage van plastics helemaal niet zo doortastend als we denken; in ons deel van Europa, en niemand doet het momenteel beter, wordt slechts zo’n 29.7% van het plastic afval gerecycleerd naar gelijkwaardige of laagwaardige producten. Volgens de cijfers die België rapporteert aan de Europese Commissie volgens “de door Europa bepaalde berekeningswijze” is het 41%.

Bovendien zitten we wat dat grootschalig recycleren betreft blijkbaar aan een plafond. Zelfs in België, waar we ondertussen al meer dan 10 jaar rond die 40% blijven hangen. Als we het percentage willen optrekken, gaat dat heel veel geld kosten, wat het onrendabel maakt voor bedrijven. Overheden zijn ook niet meer geneigd om er nog geld in te steken – de politici hebben vastgesteld dat zo’n dingen zich niet in stemmen vertalen op korte termijn.

Er is nog iets anders, daar moeten we niet flauw over doen, de consument. Terwijl het onder meer in ons land relatief simpel bleek om mensen te overtuigen hun plastic afval te sorteren, is het onbegonnen werk om diezelfde consumenten aan te zetten om minder plastic te “verbruiken”.

Wellicht omdat we ervan uitgaan dat als we recycleren, we bezig zijn met een nuloperatie: we gaan ervan uit dat alles wat we wegsmijten herwerkt zal worden.

Maar zoals gezegd, dat is absoluut niet het geval. Het is hooguit 40%.

De PET-illusie

Coca Cola zette bijvoorbeeld in 2013 een target dat tegen 2020 75% van z’n plastic flessen gerecycleerd zouden worden in Europa. Maar blijkt dat het sindsdien steeds minder wordt: van 63% in 2013 naar 61% in 1014 en 59% in 2015, het laatste jaar waar er data voor is.

Coca Cola, een bedrijf dat jaarlijks meer dan 120 miljard plastic flessen vult met z’n dranken, is overigens niet minder maar meer in plastic gaan verpakken.

In 2008 was plastic nog goed voor 48% van de verpakkingen en flessen van het bedrijf. Nu is dat meer dan 60%. Voor Coca Cola is dat geen probleem, want zeggen ze daar, dat plastic is recycleerbaar ondertussen.

Dat is jokken en misleiden. Omdat het recycleerbaar is, wil nog niet zeggen dat het ook effectief gerecycleerd wordt. Bovendien kunnen alleen de verpakkingen rond de verpakkingen misschien voor 100% gerecycleerd zijn.

De meeste PET-flessen bestaan voor een kwart uit gerecycled PET, sommige uit 40 procent. Denk: hoe donkerder het plastic van je flesje, hoe meer het wellicht gerecycled materiaal bevat.

Voor kunststofrecycling gelden ook strenge regels: alle stoffen in het kunststof moeten op een positieve lijst staan. Daarnaast moet het recycleproces zijn goedgekeurd. De Europese Voedsel Autoriteit (EFSA) is daarvoor verantwoordelijk. Veel kunststof verpakkingen voor voedsel bevatten vanwege deze hygiene-regels geen gerecycled kunststof. Bij het verpakken van andere producten dan voeding, spelen voedselveiligheidseisen uiteraard geen rol en kan meer gerecycled materiaal gebruikt worden.

Klok terugdraaien

Bijkomend probleem is dat plastic flesjes relatief gezien meer weggegooid worden in de vrije natuur bijvoorbeeld of geponeerd worden in afvalbakken die niet gesorteerd worden dan het meeste andere plastic.

In ons land zou dat om bijna een miljoen flesjes en blikjes per dag gaan. Uit een studie die 25 jaar lang probeerde in kaart te brengen hoe consumenten omgaan met die flesjes en blikjes in verschillende landen, bleek een behoorlijk uniform cijfer te komen: 70% van wat weggegooid wordt, haalt nooit de recyclage.

Wanneer we zo’n plastic flesje weggooien, moeten we ook beseffen dat het tot 450 jaar kan duren voor het helemaal vergaan is. Plastic zakjes: zelfde verhaal.

Hier en daar zijn er lovenswaardige initiatieven om daar iets aan te doen. Het meest spectaculair was Delhi, met 16 miljoen inwoners de op één na grootste stad in India, waar ze een paar maanden geleden plastic verpakkingen gewoon tout court verboden hebben.

Een tijdlang groeide ook de lijst met steden waar plastic zakjes verboden werden. Maar dat verhaal is gestopt. Nogal wat van die steden hebben de ban ondertussen omgezet in een taks bijvoorbeeld van een paar cent per zakje.

In de VS, waar Trump-isme zich ook op dit vlak laat voelen, gaat het zelfs helemaal de andere kant op: ondertussen zijn er in een zestal staten al wetten die verbieden dat plastic zakjes verboden worden of dat er verplicht voor betaald moet worden.

Het gaat dus niet echt de goeie kant op. Als we niks doen, eindigt onze wereld effectief zoals die wordt getoond in de Disneyfilm WALL-E: bedekt met een immens stort van afval dat niet vergaat.

Plantbottles? Het blijft plastic

Dat is iets wat we goed moeten beseffen: het plastic vergaat niet, of doet daar honderden jaren over. Er wordt ons ook vanalles wijsgemaakt daarover. Zo hebben een aantal softdrinkbedrijven nu PET-flessen die helemaal uit plantaardig materiaal zijn gemaakt. Maar, terwijl er geen fossiele brandstoffen zijn gebruikt om die te maken, is er wel 300 keer meer water voor nodig bijvoorbeeld. En: het is gewoon plastic, of het nu met ethanol gemaakt is of petroleum maakt niks uit, het vergaat niet.

Een mooie, onthullende oefening is dit: leg de volgende tien plastic verpakkingen die door je handen gaan even apart op een tafel. Weet ook dat zes daarvan helemaal niet gerecycleerd zullen worden. Eén van die tien stukken zal nog ronddobberen in zee wanneer nageslacht over 500 jaar daarin gaat zwemmen. Vijf andere stukken zullen dan nog steeds ergens in de grond zitten.