Afgelopen week werden in het noordwesten van de VS en Canada temperatuurrecords niet alleen verbroken, ze werden verpulverd. De temperaturen bereikten een schokkende 49,6 graden Celsius in British Columbia, Canada. Het is niet de eerste, maar al de tweede extreme hittegolf die het noordelijk halfrond treft in amper een maand: een andere in juni zag vijf landen in het Midden-Oosten boven de 50°C gaan. En dergelijke verschroeiende hitte-episodes komen steeds vaker voor door de gevolgen van door de mens veroorzaakte klimaatverandering. En ze staan op het punt de grenzen van de menselijke overlevingskansen te overschrijden.
Geen enkel weerfenomeen zorgt op onze planeet voor zoveel doden als hitte. Er vallen een pak meer slachtoffers door dan door meer spectaculaire grote rampen zoals orkanen, tornado’s, overstromingen en bosbranden. Extreme hitte is al een poosje dramatisch toe aan het nemen in frequentie in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Verschillende delen van het Midden-Oosten zullen onbewoonbaar worden naarmate de omgevingstemperaturen blijven stijgen en extremen frequenter worden. Dat geldt met name langs de Perzische Golf, waar de vochtigheid van de kust kan worden gecombineerd met uitzonderlijke temperaturen om af en toe verstikkende hitte-indexen van meer dan 60 graden te veroorzaken.
Wat is een hittegolf? Hoe ontstaan ze? Waar komen ze het vaakst voor?
Wat als een hittegolf telt, wordt meestal gedefinieerd in relatie tot lokale weersomstandigheden. Dus de drempel voor een hittegolf in bijvoorbeeld Californië is hoger dan de drempel bij ons. Tijdens de zomer op het noordelijk halfrond is de noordelijke helft van de planeet naar de zon gekanteld, waardoor het aantal uren daglicht toeneemt en het halfrond warmer wordt. De impact van deze extra blootstelling aan zonnestraling is cumulatief, waardoor de temperaturen over het algemeen weken na de langste dag van het jaar pieken.
Te midden van de algemene temperatuurstijging in de zomer, kan de meteorologie die cijfers tot het uiterste opdrijven. Hittegolven beginnen met een hogedruksysteem (ook bekend als een anticycloon), wanneer atmosferische druk boven een gebied opbouwt. Dat creëert een zinkende luchtkolom die samendrukt, opwarmt en vaak uitdroogt. De dalende lucht fungeert als een kap of warmtekoepel en vangt de latente warmte op die al door het landschap is opgenomen. Het hogedruksysteem duwt ook koelere, snel bewegende luchtstromen naar buiten en drukt wolken weg, waardoor de zon onbelemmerd de grond kan bestralen. De grond – aarde, zand, beton en asfalt – bakt dan in het zonlicht, en in de lange dagen en korte nachten van de zomer hoopt warmte-energie zich snel op en stijgt de temperatuur.
Hittegolven komen het vaakst voor in gebieden die al droog zijn en op grote hoogten waar zich gemakkelijk hogedruksystemen vormen. Vocht in de grond kan de effecten van warmte afzwakken (een beetje zoals verdampend zweet het lichaam kan afkoelen). Maar met weinig water in de grond, in waterwegen en in de vegetatie, is er niet zoveel om de warmte op te nemen behalve de lucht zelf.
Maar ook op plekken met veel vocht kan extreme hitte ontstaan. In feite, voor elke graad Celsius die de lucht opwarmt, kan die ongeveer 7 procent meer water opnemen, wat een gevaarlijke combinatie van hitte en vochtigheid kan creëren (meer daarover hieronder).
Stedelijke gebieden versterken hittegolven nog verder. Omdat wegen, parkeerplaatsen en gebouwen natuurlijke landschappen bedekken, absorberen steden uiteindelijk meer warmte dan hun omgeving en kunnen ze makkelijk 5 graden warmer worden tijdens een hittegolf.
Hittegolven duren meestal ongeveer vijf dagen, maar kunnen langer aanhouden als het hogedruksysteem op zijn plaats wordt geblokkeerd. Uiteindelijk zal het hogedruksysteem beginnen te verzwakken, waardoor koelere lucht en neerslag mogelijk wordt die een einde kunnen maken aan de hittegolf.
Hittegolven en klimaatverandering: hoe zit dat juist?
Het kan lastig zijn om erachter te komen hoe een specifieke weersgebeurtenis zoals een hittegolf wordt beïnvloed door klimaatverandering, maar wetenschappers hebben de afgelopen jaren modellen en experimenten ontwikkeld om erachter te komen in hoeverre de honger van de mensheid naar fossiele brandstoffen dat soort rampen verergert. Het maakt deel uit van een deelgebied van de klimatologie dat bekend staat als attributiewetenschap, en extreme hitte is het klassieke voorbeeld.
Klimaatverandering veroorzaakt door broeikasgassen van de verbranding van fossiele brandstoffen maakt hittegolven langer, intenser en frequenter. Nadat een hittegolf in de zomer van 2019 voor 2.500 doden zorgde in West-Europa, bleek uit een onderzoek dat klimaatverandering die hitte vijf keer zo waarschijnlijk maakte als in een wereld die niet was opgewarmd. En onderzoekers meldden dat de hittegolf van 2020 in Siberië 600 keer zo waarschijnlijk was als gevolg van klimaatverandering dan niet.
Het mechanisme is eenvoudig: de verbranding van fossiele brandstoffen voegt broeikasgassen toe aan de atmosfeer, waardoor meer warmte-energie wordt vastgehouden en de gemiddelde temperatuur stijgt – wat op zijn beurt ook extreme temperaturen opdrijft. Die warmte wordt echter niet gelijkmatig verdeeld. De nachttemperaturen stijgen sneller dan de dagtemperaturen. Sinds het begin van de metingen warmen de zomertemperaturen ’s nachts in het algemeen bijna twee keer zo snel op als de middagtemperaturen.
De effecten van opwarming kunnen ook per breedtegraad verschillen. De poolgebieden warmen tot drie keer zo snel op als het planetaire gemiddelde, wat zorgt voor hittegolven in het noordpoolgebied. In feite warmen koelere delen van de planeet sneller op dan plaatsen dichter bij de evenaar, dus mensen die in gematigde klimaten leven, kunnen enkele van de grootste stijgingen van extreme hitte ervaren. Reeds hete delen van de wereld worden ook heter, waardoor ze in bepaalde tijden van het jaar buiten het bereik van bewoonbaarheid komen.
En terwijl de door de mens gegenereerde uitstoot van broeikasgassen de atmosfeer blijft overspoelen – de atmosferische kooldioxideconcentraties piekten onlangs op 419 deeltjes per miljoen – zullen hittegolven naar verwachting frequenter en extremer worden.
Een natteboltemperatuur van 35°C werd ooit voor onmogelijk gehouden. Hij is ondertussen bereikt
Op de meeste plaatsen zullen extreme hittegolven problemen veroorzaken, van ontwrichting van de economie tot wijdverbreide sterfte, vooral onder jong en oud. Maar op plaatsen in het Midden-Oosten en Azië is iets echt angstaanjagends aan het ontstaan: het creëren van onleefbare hitte.
Terwijl mensen temperaturen van ruim boven de 50 graden Celsius kunnen overleven wanneer de luchtvochtigheid laag is, lukt dat niet wanneer zowel de temperatuur als de luchtvochtigheid hoog zijn. Dee natteboltemperatuur – gegeven door een thermometer bedekt met een natte doek – geeft de temperatuur aan waarbij verdampingskoeling door zweet of water optreedt. Mensen kunnen langdurige blootstelling aan een natteboltemperatuur van meer dan 35 graden Celsius niet overleven, omdat er geen manier is om ons lichaam af te koelen. Zelfs niet in de schaduw, en ook niet met onbeperkt water.
Een natteboltemperatuur van 35°C werd ooit voor onmogelijk gehouden. Maar vorig jaar meldden wetenschappers dat locaties in de Perzische Golf en de Pakistaanse Indus-riviervallei deze drempel al hadden bereikt, zij het slechts voor een uur of twee, en alleen over kleine gebieden. Aangezien klimaatverandering de temperatuur doet stijgen, wordt voorspeld dat hittegolven en de bijbehorende onleefbare temperaturen de komende decennia langer zullen duren en zich zullen voordoen in grotere gebieden en op nieuwe locaties, waaronder delen van Afrika en het zuidoosten van de VS.
Maar hoe werd een klein stadje in Canada een van de heetste plekken op aarde?
Het zijn allemaal plaatsen waar we wel van weten dat het er warm is. Maar hoe werd een klein stadje in Canada een van de heetste plekken op aarde? Maandag werd het in Lytton 47,9°C – heter dan ooit in Las Vegas. Dinsdag was het er zelfs 49.6°C.
Lytton ligt op 50 graden noorderbreedte, ongeveer hetzelfde België. Dit deel van de wereld zou nooit zo heet mogen worden. Seattles nieuwe record van 42,2°C is heter dan ooit in Miami werd gemeten. In Portland (Oregon) verslaat het nieuwe record van 46,6°C de warmste dag die ooit in Houston (Texas) werd gemeten met bijna 5 graden Celsius.
Het zijn de bergen van de Pacifische kust die een essentiële en unieke rol hebben gespeeld bij het mogelijk maken van deze specifieke hittegolf. Klimaatverandering verwarmt niet alleen het oppervlak van de planeet, ze zorgt er ook voor dat de hele troposfeer opwarmt (de laagste laag van de atmosfeer waar al ons weer voorkomt). Dat geldt met name in bergachtige gebieden, waar de temperatuur nog sneller stijgt dan elders. Wanneer sneeuw en ijs zich terugtrekken of zelfs van de bergen verdwijnen, kan de kale grond eronder ongehinderd opwarmen. Een onderzoek uit 2015 wees uit dat bergachtige gebieden boven de 2.000 meter ongeveer 75 procent sneller opwarmen dan plaatsen op lagere hoogten.
Na de hitte komen de overstromingen
Warmere bergen, samen met de megadroogte die nu het westen van Noord-Amerika teistert – de meest wijdverbreide ernstige droogte ooit daar – droegen bij aan een hogedruk “hittekoepel” die afgelopen week zichzelf versterkte om echt extreme omstandigheden langs de Pacifische kust te creëren. Droge, dalende lucht die van de berghellingen voor de kust naar de oceaan stroomde, creëerde letterlijk een snelkookpan, waardoor de temperaturen tot ongekende waarden stegen.
Lytton is ondertussen ontruimd: er is een natuurbrand door het stadje geraasd. Een brand die het gevolg is van de aanhoudende droogte en hitte. Er gaan nog een pak van die branden volgen want de schade die de hittestress de jongste weken aan bomen in Canada heeft bezorgt, is immens. Stroomafwaarts van Lytton zijn nu overstromingswaarschuwingen van kracht, aangezien het plots smelten van sneeuw en ijs in de bergen een stortvloed van stromend water heeft veroorzaakt. De Canadese gletsjers zijn dus momenteel zo snel aan het smelten dat ze huizen onder water zetten.
De beelden die we moeten onthouden van deze hittegolf zijn er geen van gezellig geplons in zwembaden en fonteinen, het zijn er van vrienden en buren die airconditioning delen tijdens een pandemie op een plek waar het 30 graden warmer is dan normaal voor de tijd van het jaar. Want hoe hard we het niet willen geloven: dit is wat ook op ons afkomt – en het zou wel eens een kwestie van decennia kunnen zijn in plaats van eeuwen.
(jvdh)