De echte vraag bij de Vlaamse liberalen is voorlopig niet wie de nieuwe voorzitter wordt. Het gaat er nu om wanneer en hoe Gwendolyn Rutten het podium verlaat.

Wat gebeurt er precies? Het lijkt ondertussen een wetmatigheid in de Vlaamse politiek te worden, dat er Wetstraat-nieuws gemaakt wordt in Gert Late Night. Ooit lanceerde Kris Peeters (CD&V) er de boodschap dat hij ook met 5 procent Antwerps burgemeester kon worden, deze week slaagde de lichtvoetige talkshow er in om de Oostendse burgemeester Bart Tommelein (Open Vld) zover te krijgen dat hij zich kandidaat-voorzitter verklaarde: “Ik heb daar ambitie voor. En ik maak een goede kans.”

De details: Uiteraard is dit geen verrassing voor wie een beetje het interne spel bij Open Vld volgt. De Oostendenaar was doodgraag minister, en deed dat zeker communicatief verre van slecht. De koningin der badsteden mag dan aangenaam toeven zijn, het is Brussel niet, politiek gezien. Tommelein had dus al veel langer binnenskamers te kennen gegeven wel te dromen van een combinatie burgemeester-voorzitter, die perfect kan, in tegenstelling tot burgemeester-minister. En Tommelein maakt een behoorlijke kans: hij ligt goed bij de brede achterban van Open Vld, en heeft veel meer carrure, ervaring en naamsbekendheid dan de enige andere kandidaat die zich al heeft gemeld, voormalig parlementslid Francesco Vanderjeugd. Die toont niet echt consistentie in wat hij nu eigenlijk wil met Open Vld, behalve dan dat de partij van naam moet veranderen.

De grote vraag? Niemand intern kijkt op dit moment echt naar Tommelein, laat staan naar Vanderjeugd. Alle ogen bij Open Vld zijn gericht op de huidige voorzitter: Gwendolyn Rutten. Zij ligt momenteel moeilijk bij de rest van haar partij:

• Er is metaalmoeheid. Rutten is al sinds 2012 voorzitter en wist in 2014, met grote steun van premier Charles Michel (MR) haar Open Vld zowel in de Vlaamse als de federale regering te loodsen. Maar na zeven jaar snakken velen naar een nieuwe voorzitter, na de vermoeiende en intensieve stijl van Rutten. Officieel zijn de verkiezingen pas in maart 2020, maar velen willen sneller een exit van de voorzitter.
• De verkiezingen waren immers geen succes. Er was verlies, Open Vld ging achteruit ondanks een eerste centrumrechtse, ‘liberale’ regering in 25 jaar. “De kansen waren er, maar we hebben het verkloot”, zo is te horen bij verschillende kopstukken.
• Rutten profileerde zich tijdens de campagne immers plots als kandidaat-premier, ze gooide zichzelf zonder afspraak in de kanseliersrace. Dat leidde toen tot zichtbare ergernis bij de federale ministers Alexander De Croo (Open Vld) en Maggie De Block (Open Vld). Die zet leverde ook vooral niets op, behalve gekneusde relaties: Rutten brak allerminst electorale potten.

Waarom nu dan die spanningen? De voorzitter duidt straks ministers aan. En dat leidt uiteraard tot grote spanningen bij Open Vld, waar traditioneel erg veel toppers en subtoppers zich geroepen voelen. Rutten laat niet in haar kaarten kijken. Maar alles wijst erop dat ze de droom om toch ooit premier te worden, de eerste vrouw in de Wetstraat Zestien, niet heeft opgegeven. Meer nog: andere toppers moeten die ambitie actief bestrijden, zo valt te noteren.

In de wandelgangen is immer te horen dat dit meteen één van de grote redenen is waarom zoveel Open Vld’ers zich zo fel verzetten tegen paars-groen. Want enkel in die combinatie kan Rutten aanspraak maken op het premierschap. Is het een coalitie met N-VA en PS, dan is er geen sprake van een premierschap voor anderen. Maar bij paars-groen kan dat wel. In zo’n combinatie zou de PS de leiding symbolisch kunnen ‘gunnen’ aan een Vlaamse partij, en dan is Open Vld de grootste (samen met CD&V, als die ook mee doen). Als kopstukken zoals Vincent Van Quickenborne of De Croo naar buiten komen om te ‘waarschuwen’ tegen zo’n combinatie van socialisten, liberalen en groenen, is dat vooral ook een boodschap aan Rutten: het zal niet gebeuren.

Om rekening mee te houden? Evengoed speelt de vraag of Rutten zichzelf een post geeft in de Vlaamse regering. Die wordt binnen een paar weken gevormd, en is een trein die maar één keer passeert. Als ze een mooie portefeuille uit de brand sleept, en vervolgens die aan zichzelf geeft, zit ze meteen voor vijf jaar goed. Want de kans dat ze in 2020 herkozen raakt, als ze opnieuw voorzitter zou willen worden, is niet gigantisch groot. In die zin zet Tommelein alvast druk: hij staat te trappelen in de gang. Maar Open Vld is Vlaams pas de derde partij, de kans dat pakweg onderwijs naar hen komt, is zo goed als nihil. En Rutten heeft zeker de ambitie om federaal intensief mee te onderhandelen. “Wie zal het anders doen”, zo vroeg ze zich openlijk af.

The big picture? De onzekerheid over persoonlijke carrières verlamt zo Open Vld. Maar evengoed zijn de vacatures van voorzitter ook bij CD&V, sp.a en Groen vacant. Het zorgt voor een onstabiele periode in het Vlaamse politieke landschap. Het najaar, met interne verkiezingen bij oranje, rood en groen, kan rust brengen. Alleen de blauwen dreigen nog langer in dat vagevuur te moeten blijven, tot maart 2020.