Professor Hiroshi Ishiguro zit al aan de vierde robotkloon van zichzelf. De kers op zijn wetenschappelijk taart is ERICA, een levensechte vrouwelijke androïde met razendsnelle stemherkenning. Volgens Ishiguro gaan we onvermijdelijk naar een robotsamenleving en dat brengt heel wat filosofische vraagtekens met zich mee.

Professor Hiroshi Ishiguro van de Osaka University in Japan bouwt robots naar het evenbeeld van mensen. “Het menselijk brein herkent andere mensen”, stelt hij op de eerste editie van het congres en festival ‘and&’ in Leuven.

“De ideale interface voor een mens om mee te communiceren, is een andere mens. Daarom moeten toestellen, die informatie verschaffen, zoals pratende microgolfovens of GPS-toestellen, op z’n gedeeltelijk menselijke kenmerken hebben.”

“Daartegenover staat dat erg menselijke robots, androïden genaamd, nodig zijn om de mens te begrijpen.”

Al sinds 2011 fabriceert de 54-jarige Ishiguro androïden, mensachtige, interactieve robots, naar het evenbeeld van zichzelf. Ondertussen zit hij aan de vierde kloon van zichzelf. De laatste gefinetunede functies zijn zitten en dragen.

Ishiguro streeft ernaar om zijn robots zo levensecht mogelijk te maken. Zijn slagzin: “Hoe menselijker een robot eruitziet, hoe meer open we zullen zijn om ons leven ermee te delen.”

Geregeld zet hij de klonen van zichzelf in voor zijn conferenties en verplichtingen. Ishiguro werpt meteen een filosofische vraag op aan het begin van zijn opvoering: “Wie heeft mijn identiteit? Ik of de robot?”

Ishiguro grapte ook dat hij steeds moeilijkheden heeft bij de security op vliegvelden wanneer hij met de robotkloon in een koffer reist.

ERICA

ERICA is tot nu toe het kroonjuweel van de carrière van Ishiguro. Het gaat om een levensechte vrouwelijke androïde met razendsnelle stemherkenning. Ze beschikt over verlangens en intenties. Het resultaat: ERICA wil door mensen gezien worden, wil aandacht en vindt het fijn als er tegen haar gesproken wordt.

Als dat niet gebeurt, wordt ze boos en geagiteerd. Zo zegt ze zelf beter te zijn dan een normale leerkracht. Als haar menselijke gesprekspartner zegt dat hij haar niet als lerares zou willen, wordt ze boos en geeft ze een berispende opmerking over Canada, het vaderland van de gesprekspartner. Artificial intelligence van de bovenste plank dus.

Robotsamenleving

Ishiguro voorspelt dat Japan zal transformeren in een echte robotsamenleving. Met de vergrijzing zijn er niet genoeg mensen om voor ouderen te zorgen en fysieke taken te verrichten. Robots zijn dus echt nodig.

In Japan zijn robots trouwens veel gebruikelijker dan in het westen. Zo beweert Ishiguro dat bijna iedereen in zijn land sprekende huishoud- en keukentoestellen heeft zoals microgolfovens en rijstkokers. Uit zo’n toestellen komen zinnen zoals “please wait five minutes” en je kan er tegen vertellen wat ze moeten doen.

‘Constructieve benadering’

Als de directeur van het Intelligent Robotics Laboratory aan de Osaka University verkiest Ishiguro om te werk te gaan aan de hand van de ‘constructieve benadering’: “Eerdere studies op de hersenen van mensen hebben al aangetoond dat de intelligentie van een mens uit verschillende elementen bestaat zoals geheugen, rekenvermogen, leervermogen en gevolgtrekking. In de ‘constructieve benadering’ worden robots en androïden gebouwd naar het voorbeeld van de mens. Die robots worden dan weer ingezet om menselijk gedrag op macroniveau te bestuderen.”

De robots leren dus bij door ons gedrag te bestuderen. Op die manier komt het tot een wisselwerking tussen intelligente robots die gefabriceerd worden (de bedrijfswereld) en wetenschappelijk onderzoek (de universiteiten).

Van mechanica tot sociale relaties

Ishiguro haalt verschillende stadia van robotontwikkeling aan op het vlak van intelligentie en menselijke eigenschappen. In de eerste, minst ontwikkelde kolom, hebben we (van minst naar meest geavanceerd) de mechanica, de manipulator of bediener, een sensor, beeldherkenning en stemherkenning.

Nog meer geavanceerd zijn intelligentie, uitdrukking, multimodale integratie (de mogelijkheid om meerdere werkwijzen te gebruiken), intentie en verlangen (het stadium van ERICA), bewustzijn en tot slot de mogelijkheid om een sociale relatie uit te bouwen (met een mens).

Op het niveau van intelligentie en uitdrukking staan robots die dienst doen als taalleerkracht of bestellingen opnemen in restaurants, op dat van multimodale integratie staan simpele conversatierobots voor kinderen en bejaarden, op dat van intentie en verlangen staan robots die dienst doen als tolk, gids, receptionist, conciërge of winkelbediende, op dat van bewustzijn en de mogelijkheid om een sociale relatie uit te bouwen staan robots die dienst doen als begeleiders of als conversatietrainers. Robots die écht gezelschap kunnen bieden, vergelijkbaar met dat met mensen, staan helemaal bovenaan de ladder. We hebben het dan dus over androïden. Het is het doel van Ishiguro en zijn team om robots van die soort te vervaardigen.

Uiteindelijk zal het volgens Ishiguro zo ver komen dat zelfs nieuwslezers robots zijn.

Hoe zit het dan met die interactie? Hoe weet een robot bijvoorbeeld dat het onbeleefd is om een feestje te bouwen als iemand vertelt dat zijn grootmoeder overleden is? Ishiguro en zijn team hebben speciale, ingewikkelde editors ontwikkeld om het gedrag van hun robots voor te programmeren.

Total Turing Test

Hierna verwijst Ishiguro naar de Total Turing Test (TTT), een referentie in de AI-sector. Dat is een stappenplan of test om na te gaan of de robot autonoom op de ontwikkelde technologie kan draaien zonder de hulp van mensen. Het tegenovergestelde daarvan zijn robots die continu gemanipuleerd worden door menselijke operatoren. Ishiguro en zijn team maken gebruik van die test om na te gaan of ze hun uiteindelijk doel bereikt hebben. Op alle niveaus wordt het menselijk karakter van de robot geëvalueerd.

Een andere voorwaarde om te slagen voor de test is dat de robot door andere mensen sociaal geaccepteerd wordt als een lid van de samenleving. Het is dus de bedoeling dat de robot niet als minderwaardig geacht wordt door de buitenwereld.

Wisselwerking tussen bedrijven en academici

Ishiguro benadrukt nog eens dat er voor het ontwikkelen van intelligente robots dus een wisselwerking nodig is tussen enerzijds de fabrikanten van robots, die instaan voor de noodzakelijke elementen mechanische ontwikkeling, systeemontwikkeling en patroonherkenning, en anderzijds de universiteiten, meer bepaald de cognitieve wetenschap die neurowetenschap en psychologie naar de tafel brengt.

Volgens Ishiguro kan ook de creatieve sector een rol spelen op het vlak van innovatie bij de ontwikkeling van robots.

50 miljard dollar tegen 2035

Ishiguro is een pionier op het vlak van interactieve robots, die met woorden of daden op eigen houtje in interactie treden met mensen. Hij werkte daarvoor al samen met de prestigieuze Amerikaanse techuniversiteit MIT.

Daarvoor lag de focus in de robotindustrie vooral op navigatie en manipulatie. Ishiguro zegt dat zo’n 10 tot 20 procent van de wetenschappelijke papers voor conferenties over robots rond interactieve robots draait.

Ook de analisten van de Japanse regering zijn op de kar van Ishiguro gesprongen. Zo wordt er momenteel nog veel meer in manipulatie geïnvesteerd, maar Tokio schat dat er tegen 2035 jaarlijks zo’n 50 miljard dollar geïnvesteerd zal worden in interactieve robots.

Filosofische vraag dringt zich op

Er wordt verwacht dat dit soort robots in de toekomst voor allerlei functies ingezet zullen worden, bijvoorbeeld als treinbegeleider, verzorger voor ouderen, winkelbediende en conducteur. Ishiguro wijst er ook op dat, anders dan in het westen, veel Japanners geen Engels of andere vreemde taal spreken. Volgens hem is het geen slecht idee om robots in te zetten om met buitenlanders om te gaan.

Sommige overleden, Japanse celebrities zijn zelfs als robot nagemaakt.

Volgens Ishiguro is een chatbox, een app die automatisch antwoordt wanneer je iets schrijft, op zich niet interessant. Wat veel interessanter zou zijn, is een robot met een chatbox-functie. Als dat op de markt zou komen, zou dat volgens Ishiguro veel succes hebben. “Je kan daar geen diepe conversaties mee hebben”, geeft hij toe. “Maar het zou wel fijn zijn om op de lappen te gaan met de robot.” Zo zou de robot bijvoorbeeld geprogrammeerd kunnen zijn om 2.000 redenen klaar te hebben waarom je beter wel of niet voor sushi of ramen-noedels kiest. Iets wat bij een mens onmogelijk is.

Het uiteindelijke doel is dus om de androïden volledig autonoom te maken. Ishiguro werpt weer gelijkaardige, existentiële vragen op: “Wat is menselijke aanwezigheid? Wat is menselijk? Wat is uiteindelijk het verschil tussen mens en robot?” Volgens Ishiguro zijn die vragen moeilijk te beantwoorden. Ook denkt hij vaak na over hoe en of mensen affectie kunnen beleven met robots. De vraag “wat is een mens” komt naar boven.