Een speech vol borstklopperij en hyperbolen, waarbij Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) de lat bijzonder hoog legt: de eerste Septemberverklaring van Jambon I na de coronacrisis was er niet naast.

De Vlaamse regering spreekt wel erg stevige ambities uit, meer dan bij de start van de ploeg in 2019. Vraag is of ze die ooit zal kunnen waarmaken. Woensdag moet de regering de oppositie trotseren.

In het nieuws: “Vlaanderen moet en zal de kampioen van het postcoronatijdperk worden.”

De details: Een vintage-Jambon speech, die maar één register bespeelde: ambitie uitstralen.

• Het moet zijn dat Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) toch wat onder druk stond. Vooraf was hij al eens komen oefenen in het halfrond, kwestie van de juiste toon en stijl al te vinden. Even oefenen voor het grote werk, een paar uur later: meestal doet men dat in het eigen kabinet, maar de regeringsleider kwam ter plaatste. Kwestie van zeker te zijn.
• Niet dat de Septemberverklaring echt afweek van wat Jambon meestal doet: publiek blijft het repertoire aan toespraken van de minister-president eerder beperkt. Wat volgde was dus een klassieker in het gamma van de Brasschatenaar: een bijzonder stevige, zelfs wat barokke speech, waarbij hij zijn gestalte letterlijk en figuurlijk gebruikte om ‘zijn’ regio op te pompen, groter te maken.
• Daarbij geen enkele keer humor, of het moest een wat flauwe verwijzing geweest zijn naar de verloren strijd van de ‘flandriens’ om de wereldtitel, een dag ervoor. Neen, Jambon, dat is en blijft vooral een reeks stevig opgeblazen statements:
  • “We zijn het aan onszelf verplicht om de crisis aan te grijpen om het nog beter te doen, nog meer ambitie aan de dag te leggen, nog meer creativiteit, nog meer daadkracht.”
  • “We liggen op koers om in de volgende jaren beter te doen dan onze buurlanden. Als we de juiste versnellingen vinden, kunnen we een voorbeeld voor de wereld zijn.”
  • “We zijn in staat om als de beste de kansen van een wereld in verandering te verzilveren.”
  • “We hebben genoeg economische power in huis om de wereld te verbazen.”
  • “We moeten de kampioen van het postcoronatijdperk worden.”
  • “Vlaanderen moet en zal schitteren.”
• De speech vroeg veel van de minister-president, die zich duidelijk bewust was van het feit dat hij niet mocht falen. Achteraf, voor de camera’s van Villa Politica zat hij zelfs nog zodanig in de decompressie, dat hij maar met moeite kon antwoorden op de vraag “hoeveel het tekort dan volgend jaar zal zijn”. “Ik weet het getal nu niet exact, het is nog 900 miljoen in 2024″, zo stelde hij.
• Ter Jambon zijn verdediging: ook de absolute begrotingsspecialist Peter Van Rompuy (CD&V) moest even later voor dezelfde camera’s het antwoord ook schuldig blijven. De waarheid is dat het bedrag niet is vastgelegd voor volgend jaar, enkel het traject naar 2024.

Ten gronde: Wat wilde Jambon doen met zijn speech?

• De minister-president gaf het zelf in zijn speech aan: dit was eigenlijk het moment waarop hij alle klemtonen van de “tweede helft van de bestuursperiode” wilde leggen. “Na corona is dit een nieuw tijdperk. En dat moest Jambon toch duidelijk inluiden”, zo duidt een minister.
• Het algemene gevoel rond de Vlaamse regering tot nu toe is ook allerminst eensluidend positief. Het krachtig beleid dat beloofd was bij de start van Jambon I bleef uit, en zeker de aanpak van de coronacrisis was geen onverdeeld succes. “Tijdens de pandemie konden we niet de eerste viool spelen. Daarvoor hadden we onvoldoende crisisbevoegdheden. Dat was vaak zeer frustrerend”, zo omschreef Jambon het in zijn speech zelf wat eufemistisch.
• Dat van ‘sterke Jan’ niet langer sprake kon zijn, wist men zelfs bij N-VA al langer. Gisteren vervelde dat tot ‘opa Jan’: hij noemde zichzelf in de speech “een gedreven, daadkrachtige, maar ook bezorgde regeringsleider en grootvader”. Niet zomaar een nieuwe titel voor zichzelf.
• “Bedoeling is dat hij voortaan het beeld omarmt van de man die Vlaanderen ook voor de volgende generaties wil beschermen en veiligstellen. Zowel op vlak van begroting, als bijvoorbeeld ook milieu en klimaat. Dat is toch een ommezwaai, die belangrijk is voor heel de regeringskoers“, zo duidt een lid van de regering.
• Die ‘nieuwe’ krijtlijnen werden vrijdag, en in de nacht richting zaterdag vastgelegd door de Vlaamse regering. Daarbij het wat klassieke thema werk, waarbij “de Vlaamse regering alles uit de kast zal halen om 80 procent werkzaamheidsgraad te bereiken“. Maar dat laatste geldt vooral ook als een sneer naar de federale regering: want Jambon en co willen daarvoor meer autonomie, om zelf een arbeidsmarktbeleid te maken, los van het federale.
• Veel opvallender was de verbale bocht op vlak van milieu en klimaat. Jambon gaf sneren naar “bepaalde bedrijven die denken dat ze om het even wat kunnen lozen in de natuur, en dat de mensen de rekening gaan betalen”. En hij kondigde zowaar een speciale extra ministerraad over Klimaat aan, duidelijk ook om het federale te jennen: daar heeft Vooruit-voorzitter Conner Rousseau zo’n speciale themabijeenkomst van Vivaldi gevraagd, zonder gehoor te krijgen voorlopig.
• Ook nog opvallend: een aanbod aan de Waalse regering om geld te lenen voor de wederopbouw na de overstromingen. “Vlaanderen heeft een betere kredietrating, wij kunnen dus goedkoper aan geld raken, en het doorlenen aan hen”, zo duidt men. Bij de Waalse regering bedankte Elio Di Rupo (PS) al beleefd, “hij zal het bekijken”, maar wil vooral van het federale niveau duidelijkheid over de steun. In de wandelgangen heeft men het dan weer over “de bankiersmentaliteit” van de Vlaamse regering.

De cijfers: Spectaculair is het allemaal niet, die Vlaamse begroting.

• Het begrotingsoverleg zelf, vrijdag en zaterdagochtend vroeg, was helemaal niet moeilijk, zo duidt een aanwezige. “Het ging uiteindelijk om 1,8 miljard tekort, waarvan we de helft moeten besparen. Geen man overboord. Eigenlijk waren we al vroeger klaar, maar dan zijn er altijd een paar die wat moeilijker gaan doen. Plus het ziet er maar onnozel uit als je al meteen klaar bent met over miljoenen discussiëren.”
• Met name over de maatregelen van Wouter Beke (CD&V), die de kinderbijslag (of het ‘groeipakket’ zoals dat tegenwoordig heet) minder snel wilde laten groeien, en ook over dossiers van Lydia Peeters (Open Vld) waren er nog discussies. “Soms zou wat meer creativiteit daar, nuttig zijn. We hadden evengoed wat meer kunnen besparen in de kinderbijslag, maar tegelijk een maatregel nemen om de armsten steviger te ondersteunen, maar dat zat er blijkbaar niet in voor Beke”, zegt een aanwezige.
• Het was uiteindelijk de kerngroep, met Jambon en vice-ministerpresidenten Hilde Crevits (CD&V), Bart Somers (Open Vld) en Ben Weyts (N-VA), die de knopen doorhakte: “Je vraagt aan de kalkoenen ook niet wat ze van Kerstmis vinden, dat beslist je beter zelf”, luidt de duiding.
• Wat is nu concreet beslist?
  • In het onderwijs wordt zo’n 110 miljoen bespaard. Waarop precies, daarover pleegt minister Ben Weyts (N-VA) eerst overleg met de koepels en de bonden.
  • Kinderbijslag stijgt normaal elk jaar met 2 procent, maar dat wordt nu maar 1 procent. Een verschil van 1,7 euro per kind zou dat zijn, voor de meeste mensen. De toeslagen voor de armsten blijven wel met 2 procent stijgen. Dat levert meteen 65 miljoen euro op in 2022, maar tikt daarna fors aan.
  • De meeneembaarheid van de registratierechten bij een eerste woning dooft uit. In 2024 loopt het systeem af, een besparing van 140 miljoen euro.
  • Daarnaast is er een broekzak-vestzakoperatie van nog eens 150 miljoen: het tarief voor de registratierechten bij een eerste woning zakt van 6 naar 3 procent, maar stijgt voor alle andere woningen van 10 naar 12 procent.
  • De jobbonus blijft: 50 euro extra voor de laagste inkomens. Voor zelfstandigen geldt die enkel voor wie begint aan dat statuut. Dat levert zo’n 140 miljoen besparingen op, ten opzichte van de oorspronkelijke kost van 350 miljoen.
  • Daarnaast zijn er nog wat kleinere besparingen: minder doelgroepenkortingen, duurdere tarieven voor afvalverbranding, en een bijkomende taks op oldtimers.

De essentie: De Vlaamse regering wilde zich stevig afzetten van het federale schouwspel.

• “Natuurlijk was dit een moment om te laten zien dat wij het anders doen dan hiertegenover”, zo is bij een Vlaamse minister te horen. “Het anders doen“, is dan een verwijzing naar de quasi-permanente strubbelingen die een paar honderd meter verder, bij de federale regering, het politieke nieuws domineren.
• “Jan moest tonen dat er hier wél bestuurd wordt, en dat hier beslissingen genomen worden, op een rustige manier“, zo luidt de uitleg. “Terwijl hij Matthias Diependaele (N-VA) als minister van Begroting de ‘bad cop’ liet spelen, was hij rustig de ‘good cop’. Maar ten gronde hangt die ploeg wel goed aaneen Vlaams, dus moeilijk is dat niet”, zo luidt de uitleg.
• Of Jambon dat beeld van ‘eenheid’ en ‘harmonie’ kan bewaren, moet de komende dagen blijken, wanneer de begroting gedissecteerd wordt door de oppositie. Die toonde zich in de eerste commentaren alvast heel sceptisch, samengevat onder de mantra: “We zien heel veel woorden, maar bitter weinig daden.”
• Voor de coronacrisis liep het hoe dan ook veel minder lekker in de Vlaamse ploeg: de federale onderhandelingen hingen als permanente schaduw over Jambon en zijn team bij de start. En zeker toen Open Vld uiteindelijk ervoor koos om zich volop in Vivaldi te storten, verbitterde de relaties tussen N-VA en de Vlaamse liberalen compleet.
• Maar opvallend: daar waar Bart De Wever (N-VA) en Egbert Lachaert (Open Vld) niet meer on speaking terms zijn, zit het eigenlijk veel beter tussen de blauwe en gele ministers in de Vlaamse regering. Voorlopig toch: voor en na zo’n Septemberverklaring heerst er altijd wat euforie rond een ‘nieuwe start’.

Om te onthouden: Een paar bijzonder moeilijke dossiers wachten de Vlaamse regering nog.

• Het is opvallend dat ‘klimaat‘ en ‘milieu’ nu ook prioritaire thema’s geworden zijn, in de regeerverklaring van Jambon. Maar een aantal loodzware dossiers wachten, op dat vlak, waarover geen woord gezegd is in de regeerverklaring.
• Zo is er de vraag in hoeverre er nog bijkomende inspanningen nodig zijn voor de klimaatdoelstellingen, opgelegd door Europa.
• Maar net zo goed is er heel het dossier van het ‘stikstofplan‘, dat veel strenger wordt dan vorige plannen, en loodzwaar kan gaan wegen op de landbouw.
• Soortgelijk, en misschien nog zwaarder qua budgettaire en maatschappelijke impact: het dossier van de ‘bouwstop’ en de bijhorende ‘boskaart’. Hier wacht een prijskaartje van 15 miljard euro aan compensaties, als men dat deftig wil uitvoeren. Een bijzonder zware knoop, die onvermijdelijk vroeg of laat moet worden doorgehakt.
• “We zijn klaar voor de roaring twenties“, zo stelde Jambon. Als het over die dossiers gaat, zal er effectief nog stevig gebruld moeten worden.

Om te volgen: De dieselprijs gaat naar een record.

• Opvallende kritiek gisteren van de oppositie: waar zitten de maatregelen van de Vlaamse regering in verband met energieprijzen? Het antwoord moest men schuldig blijven, bij N-VA wees fractieleider Wilfried Van Daele meteen naar het federale dossier van de kernuitstap.
• De urgentie van het energiedossier is hoog. Met 1,652 euro per liter, tikt de dieselprijs aan de pomp vandaag af op een absoluut record. Dat heeft alles te maken met de internationale olieprijzen, die door het plafond van 80 dollar per vat zijn gegaan, en de schaarste op de markt voor gas, waar Europa erg afhankelijk van is.
• Dat maakt dat energie meer dan ooit een brandbaar thema is in de Wetstraat. Federaal is al menig woord daarover gevallen: plannen om de btw (opnieuw) te verlagen naar 6 procent lijken opgeborgen, maar er zou wel ingegrepen worden, om het systeem van de accijnzen aan te passen. En de groenen willen graag het sociaal tarief uitgebreid behouden. Op Vlaams niveau kwam geen enkele ingreep dus.

Gelezen: De Nationale Bank legt in een nieuwe studie nog eens de vinger op de wonde: de Belgische overheid geeft veel meer uit dan de andere Europese landen.

• De Nationale Bank komt met een nieuwe studie: gemiddeld spendeert de NV België liefst 4,5 procent meer van haar bbp dan de buurlanden. Dat cijfer spoort met de hoge belastinggraad in dit land, waarbij België ook al koploper in Europa is.
• Interessanter is de conclusie van de studie dat België traditioneel niet goed is om na crisissen, die het overheidsapparaat behoorlijk goed opvangt, opnieuw de kraan terug dicht te draaien. De afgelopen twintig jaar, en zeker na de crisis van 2008 rond de banken, nam de kloof met de buurlanden alleen maar toe.
• België heeft zo de ‘winst’ die ze boekten door de veel lagere rentes op de torenhoge staatsschuld, helemaal gespendeerd aan andere, bijkomende uitgaven. In 2000 gaf de overheid nog zo’n 7 procent van het bbp uit aan de betaling van rente op de staatsschuld, nu is dat nog 2 procent. Met dank aan de Europese Centrale Bank, die een beleid van lage rentes voert voor de euro.
• Het lijkt daarbij een wat vicieuze cirkel, de Belgische uitgaven. Want om de hoge loonkost (mee door de fiscale druk) te compenseren, geeft de overheid dan weer erg veel uit aan loonsubsidies. Daarnaast kost het openbaar vervoer opvallend meer dan in de buurlanden: heeft de ruimtelijke ordening daar iets mee te maken?
• Onderwijs blijkt ook een erg dure post: België, maar vooral Vlaanderen eigenlijk, spendeert gigantisch veel meer dan de omringende landen per leerling. Dat het onderwijs stevig is versnipperd door taalgroepen én verzuild door koepels, speelt volgens de onderzoekers een rol.
• Ten slotte liggen de uitgaven voor het ‘algemeen beleid’, zeg maar het ambtenarenapparaat, bijzonder hoog. Daartegenover staan manifest minder uitgaven op Defensie, in vergelijking met de buurlanden. Heel pijnlijk: de pensioenen. Hier geeft België opvallend minder uit.